 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
Πίσω στη Χώρα και τα χωριά της Τήνου
Τριαντάρος
Πρόκειται για ένα µεγάλο «ζωντανό» χωριό µε διατηρηµένα τα παραδοσιακά στοιχεία αλλά και πολλά καινούρια σπίτια που κατοικούν ξένοι. Έχει ωραία θέα, πολλές καµάρες, στενά σοκάκια και σκαλιά, ενώ ο ναός των Αγίων Αποστόλων δεσπόζει στο κέντρο του. Το επισκευασµένο παραδοσιακό λιοτρίβι και η πηγή «λεύκες» (λόγω των δέντρων που αφθονούν στην περιοχή) προσελκύουν τους περαστικούς. Στην είσοδο του χωριού και δίπλα στο Ηρώο υπάρχει προτοµή του Αµβροσίου Πλειανθίδη, επισκόπου Μοσχονησίων-εθνοϊεροµάρτυρα, φιλοτεχνηµένη από το γλύπτη Ν. Παρασκευά, ενώ µέσα στο χωριό υπάρχει, επίσης, η προτοµή του ντόπιου Γρηγορίου Πλειανθού, Μητροπολίτη Χαλκίδας επί 50 χρόνια. Από εδώ κατάγονται αρκετοί παραδοσιακοί «χτιστάδες» του νησιού. Το χωριό έχει αναδείξει προσωπικότητες όπως ο Ιωάννης Καρδαµίτσης (σχολάρχης, δήµαρχος Τήνου και πρόεδρος του ΠΙΙΕΤ) και ο Σάββας Απέργης (εκπαιδευτικός, µελετητής-συγγραφέας και δήµαρχος Τήνου). Εδώ υπάρχουν ακόµα ένας παραδοσιακός φούρνος αλλά και ταβέρνες-καφενεία. Ο σύλλογος του χωριού διοργανώνει συχνά παραδοσιακά πανηγύρια, όπως χοιροσφάγια και τον περίφηµο «αποκριανό» χορό.
ΑΠΟΚΡΙΑΝΟΣ ΧΟΡΟΣ Παλαιότερα, στο χωριό Τριαντάρος, τις ηµέρες των Απόκρεω, οι χωριανοί τηρούσαν το έθιµο του Αποκριανού χορού. Επί 21 µέρες, όσο δηλαδή διαρκούσαν οι Αποκριές, οι κάτοικοι του χωριού γύριζαν τα σπίτια τα βράδια και διασκέδαζαν µε αυτοσχέδια τραγούδια. Ξεκινώντας µε το: |
Μπερδεµιάρος
Μικρός γραφικός οικισµός, αδελφάκι του Τριαντάρου, χτισµένος στην πλαγιά, µε τα σπίτια του «σκαρφαλωµένα». Έπειτα από περίοδο ερήµωσής του, τα σπίτια του κατοικήθηκαν κυρίως από Ευρωπαίους, οι οποίοι διατήρησαν, τόσο σε όσα αναπαλαίωσαν, όσο και σ’ αυτά που έχτισαν, το παραδοσιακό τους στυλ.
∆υό Χωριά
Το χωριό αυτό µε την πανοραµική θέα στο Αιγαίο και τα γύρω νησιά διαθέτει άφθονες πηγές και πράσινο, καθώς και υγιεινό κλίµα. Κατά την παράδοση, στις πέντε Νύµφες του χωριού αφιερώθηκαν και τα αντίστοιχα «ξυνάρια» (φυσικές πηγές). Το όνοµά του το οφείλει στα δυο χωριά που υπήρχαν στην περιοχή και χωρίζονταν µε ένα ποτάµι. Στη συνέχεια, λόγω της ανοικοδόµησης, τα δυο αυτά χωριά ενώθηκαν σε ένα. Η πλατεία του µε τα πλατάνια είναι µια από τις ωραιότερες του νησιού, ενώ ένας υπεραιωνόβιος πλάτανος συντροφεύει την πηγή. Μάλιστα, εδώ ο σύλλογος του χωριού, «το Γλυστέρνι», σουβλίζει αρνιά το Πάσχα και διοργανώνει εκδηλώσεις µε χορούς. Στα δυο άκρα του χωριού υπάρχουν οι δυο καθέδρες του, του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και της Κοιµήσεως της Θεοτόκου. Αξίζει κανείς να περπατήσει στο παραδοσιακό µονοπάτι που συνδέει το χωριό µε τα γειτονικά Αρνάδο και Τριαντάρο. Τους καλοκαιρινούς µήνες λειτουργεί καφενείο και ταβέρνα µε απολαυστικές γεύσεις και έξοχη θέα. Από εδώ µπορεί κανείς να µεταβεί στις παραλίες Λυχναφτιά και Φερό Χωριό.
Αρνάδος
Βρίσκεται ανατολικά της Μονής Κεχροβουνίου και αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα χωριά αλλά και αυτό µε το µεγαλύτερο υψόµετρο. Αξίζει να το επισκεφτεί κανείς για την υπέροχη παραδοσιακή αρχιτεκτονική του, τις µεσαιωνικές καµάρες και στοές, τα πλακόστρωτα καλντερίµια του, την ιστορική κρήνη του 1823 στην πάνω πλατεία, αλλά και τη θέα του στο πέλαγος και τη Μύκονο. Εκπληκτική είναι η οµοιότητα του χωριού αυτού µε το γειτονικό Μοναστήρι ως προς την αρχιτεκτονική του. Έχει δυο µεγάλους ναούς, την Ανάληψη µέσα στο χωριό και τους Αγίους Αναργύρους στο δρόµο προς τα ∆υο Χωριά, αλλά και πολλούς άλλους διάσπαρτους µέσα και γύρω του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Παναϊδάκι, κρυµµένο σε στοά, που ο θρύλος θέλει κάτω από αυτό να λειτουργούσε κρυφό σχολειό. Το χωριό διαθέτει δύο µουσεία, το εκκλησιαστικό µουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1987, µε εκθέµατα εκκλησιαστικά αντικείµενα ναών της περιοχής, βιβλία, και το αγροτικό µε οικιακά σκεύη και παλιά εργαλεία. Ο δραστήριος σύλλογός του εκδίδει την εφηµερίδα «ο Αρνάδος µας». Εδώ υπάρχουν καφενεία και ταβέρνες.
Μουντάδος
Βρίσκεται στην πλαγιά του Κεχροβουνίου. Είναι ένα ακόµα παραδοσιακό χωριό µε πολλές καµάρες, σπίτια κάτασπρα κολλητά το ένα δίπλα στο άλλο, πλακόστρωτους δρόµους µε σκαλοπάτια. Στο µέσον υπάρχει το πέτρινο γεφύρι, κάτω από το οποίο κυλά τους περισσότερους µήνες ένα ρυάκι, στο οποίο οφείλεται το αρκετό πράσινο του χωριού, και λίγο πιο πέρα ένα παραδοσιακό πηγάδι. Ο επιβλητικός Άγιος Ιωάννης, η καθέδρα του χωριού, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη για το µαρµαρόγλυπτο τέµπλο και τα προσκυνητάρια του, ενώ διάσπαρτες είναι µέσα στο χωριό παλιές εκκλησίες. Οι κάτοικοι του Μουντάδου και ο δραστήριος σύλλογός του προσφέρουν τη φιλοξενία τους στα δυο πανηγύρια του Άη Γιάννη και των Αγίων Αναργύρων στη Γύρλα. Μέχρι τις αρχές του 1800 είχε παράδοση στο εµπόριο, τη ναυτιλία (το πρωτοπαλίκαρο του Μιαούλη, ο καπετάν Σιγάλας, καταγόταν από εδώ), και αλιεία, ενώ λειτουργούσε εδώ µέχρι τη δεκαετία του ’60 ελαιοτριβείο, από τα καλύτερα της Τήνου. Από εδώ κατάγονται οι αδελφοί Λαµπάκη, ο Ιωάννης Πλατύς, καθώς και η αρχαιολόγος Λίλα Μαραγκού.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΛΑΤΥΣ Γεννήθηκε το 1838 στο Μουντάδο και σε µικρή ηλικία µετοίκησε µε τους γονείς του στην Αθήνα και διέµεινε στο σπίτι του Αλεξάνδρου Ραγκαβή. Ο ποιητής διέκρινε πολύ γρήγορα το ταλέντο του µικρού Πλατύ και παρότρυνε τους γονείς του να παρακολουθήσει µαθήµατα στο σχολείο των Τεχνών. Πράγµατι, σε ηλικία 13 ετών διδάχτηκε ζωγραφική, χαλκογραφία, ξυλογλυπτική από το δάσκαλο και ιεροµόναχο Αγαθόνικο Τριανταφύλλου. Υπήρξε συµµαθητής των Λύτρα, Γύζη και άλλων µεγάλων της Τέχνης και διακρίθηκε κατ’ επανάληψη για τα έργα του. Α∆ΕΛΦΟΙ ΛΑΜΠΑΚΗ Οι τρεις αδελφοί Λαµπάκη κατάγονται από το Μουντάδο. Ο πρώτος, Ιωάννης (1851-1916), υπήρξε ο επίσηµος φωτογράφος των Ολυµπιακών Αγώνων 1896 καθώς και της Βασιλικής Οικογένειας. Ο δεύτερος, Γεώργιος (1854-1914), σπούδασε Χριστιανική αρχαιολογία και αποτέλεσε ιδρυτικό µέλος της «Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας». Επίσης, σ’ αυτόν οφείλεται η συντήρηση-διάσωση της Μονής ∆αφνίου, ενώ παράλληλα υπήρξε και καθηγητής Χριστιανικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών. Ο τρίτος, Εµµανουήλ (1859-1909), ζωγράφος, σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών και συνέχισε στην Ακαδηµία του Μονάχου µε καθηγητή το Ν. Γύζη και υποτροφία του Π.Ι.Ι.Ε.Τ. Έργα του βραβεύτηκαν σε διάφορες εκθέσεις και το 1905 ίδρυσε Σχολή Ζωγραφικής. Τέλος, από το 1903 έως το 1909, δηλαδή το θάνατό του, υπήρξε καθηγητής της Σ.Κ.Τ. |
Καρυά
Το χωριό, χτισµένο σε απάνεµη και καταπράσινη πλαγιά, ξεχωρίζει για τη θέση του, αφού βρίσκεται δίπλα στο Ξώµπουργο µε θέα την πλαγιά του Κεχροβουνίου µε τα ξωκλήσια, τους περιστεριώνες και το µοναστήρι που δεσπόζει στην κορυφή, αλλά και τη Χώρα που «δένει» µε το γαλάζιο του Αιγαίου πελάγους. ∆εν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα χωριά, όπως προδίδει το όνοµα Καρυά<Κάρες (κατά άλλους από τις καρυδιές που αφθονούσαν στην περιοχή), αλλά και αποτέλεσε σηµαντικό κεφαλοχώρι τόσο κατά την Ενετοκρατία όσο και µεταγενέστερα. Αξίζει να αναφερθεί ότι εδώ λειτούργησε το πρώτο τυροκοµείο του νησιού, ενώ υπήρχε σχολή θηλέων, σχολαρχείο και αργότερα σχολείο. Σήµερα, κάποια παλιά αρχοντικά αλλά και οι τρεις παλαιοί ενοριακοί ναοί (Άγ. Ελευθέριος, Άγ. ∆ηµήτριος και Κοίµηση της Θεοτόκου) αναδίδουν την περασµένη αίγλη. Τα νεόκτιστα σπίτια, σύµφωνα µε παραδοσιακά πρότυπα, οι όµορφες αυλές, τα λιθόστρωτα µονοπάτια, οι κρήνες και η όµορφη κεντρική πλατεία προκαλούν τους επισκέπτες να περπατήσουν στο χωριό. Το δηµοτικό άλσος του, µοναδικό στο νησί, προστατευόµενο, αποτελεί σήµα κατατεθέν του µε την υστεροβυζαντινή εκκλησία της Κοιµήσεως της Θεοτόκου, κρυµµένη µέσα του, και το Ηρώο, καλλιτέχνηµα του Ευρυβιάδη Λαµπαδίτη. Από εδώ κατάγονται ο Χατζηγιωργάκης Σιώτης, µεγάλος ευεργέτης της Παναγίας, ο Ιωάννης Αντ. Σιώτης, που διετέλεσε Υπουργός Παιδείας της Επαναστατικής κυβέρνησης του 1922-1923, καθώς και η πρώτη γυναίκα γλύπτρια των Κυκλάδων, Ειρήνη Χαριάτη. Εδώ υπάρχει ενδιαφέρον Λαογραφικό µουσείο, που στεγάζεται στο παλιό δηµοτικό, ιδιοκτησία του συλλόγου του χωριού. Επίσης λειτουργεί µαρµαράδικο, ξυλουργείο και ταβέρνα δίπλα στη ρεµατιά µε το παλαιό πηγάδι υπό τη σκιά των δέντρων. Ο δραστήριος πολιτιστικός σύλλογος του χωριού εκδίδει την εφηµερίδα «Η Φωνή της Καρυάς» και µε κάθε είδους εκδηλώσεις και δραστηριότητες συνεχίζει και αναδεικνύει την παράδοση και τον πολιτισµό του ιστορικού αυτού χωριού, αλλά και της Τήνου γενικότερα.
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΕΣ ΕΚ∆ΗΛΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΑ Το 1996 ο σύλλογος Καρυάς, συµπληρώνοντας 50 χρόνια δηµιουργικής πορείας, άρχισε να πραγµατοποιεί ανοικτές εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού. Οι εκδηλώσεις αυτές που συνεχίζονται ανελλιπώς µέχρι σήµερα αποτελούν πλέον θεσµό για το νησί και τις παρακολουθούν εκατοντάδες φίλοι του συλλόγου. |
Τριπόταµος- Σπεράδος
Ο Τριπόταµος είναι το πρώτο χωριό που συναντά κανείς ταξιδεύοντας προς την ενδοχώρα του νησιού, στους πρόποδες του Ξώµπουργου, κτισµένο ανάµεσα σε τρεις ποταµούς-λαγκαδιές, από όπου πήρε και το όνοµα. Είναι από τα αρχαιότερα χωριά του νησιού µε καµάρες, στοές, σκαλοπάτια, πλακόστρωτα δροµάκια και σπίτια παραδοσιακά, αλλά και σύγχρονα, λόγω της µεγάλης ανοικοδόµησης τα τελευταία χρόνια. Ο ενοριακός ναός Εισόδια της Θεοτόκου ξεχωρίζει µεγαλόπρεπος και στη γιορτή του οι χωριανοί, συνεχίζοντας την παράδοση, φιλοξενούν στα σπίτια τους το πλήθος των πιστών. Εδώ γιορτάζεται το έθιµο της Γεννήσεως (Κάβος) τα Χριστούγεννα µε στοιχεία πρωτοχρονιάτικα, µεσαιωνικά και αγιορείτικα. Στην περιοχή υπάρχει το τυροκοµείο του νησιού, αλλά και εργαστήρια αγγειοπλαστικής και ζαχαροπλαστικής.
Ο Σπεράδος είναι µικρός οικισµός και ανήκει στον Τριπόταµο. Τα λιγοστά του σπίτια το καθιστούν γραφικό και χαριτωµένο, ενώ ένα παραδοσιακό µονοπάτι το συνδέει µε τον Τριπόταµο, που στη µέση του βρίσκεται το παλιό δηµοτικό σχολείο.
Οι δυο αυτοί οικισµοί «γέννησαν» πολλούς καθηγητές, όπως τον ακαδηµαϊκό Μάρκο Σιώτη, καλλιτέχνες, όπως το Γ. Παρασκευά, αγιογράφο, Φρ. ∆εσύπρη, χαράκτη-αγιογράφο και ∆. ∆εσύπρη, ζωγράφο, ενώ εδώ έζησε και ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης.
ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΤΗΣ Α∆ΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΣ (ΚΑΒΟΣ) Είναι ένα Χριστουγεννιάτικο έθιµο που γίνεται κάθε χρόνο στις 25 ∆εκεµβρίου στον Τριπόταµο. Μία οικογένεια, µε αρχηγό τον «κάβο» αναλαµβάνει ορισµένες υποχρεώσεις για τον ενοριακό ναό του χωριού, τα Εισόδια της Θεοτόκου, για όλο το χρόνο. Ο αρχηγός το µεσηµέρι των Χριστουγέννων παραθέτει πλούσιο γεύµα (σούπα, κρέας βραστό, κρεµµύδια στιφάδο, ντολµάδες, ρόστο, φρούτα- όλα συµβολίζοντας την οµόνοια και την αδελφοσύνη), όπου κάθονται µόνο οι άνδρες που κατάγονται από αυτό το χωριό και ο παπάς της ενορίας. Μετά το φαγητό µερικοί από τους παρακαθήµενους µαζί µε τον παπά µεταφέρουν την εικόνα της Γέννησης του Χριστού στο σπίτι του οικοδεσπότη, ψάλλοντας Χριστουγεννιάτικα τροπάρια, η οποία τοποθετείται πάνω στο τραπέζι δίπλα στον παπά, που µοιράζει αντίδωρο και ανάβονται κεριά από όλους. Αφού αναλάβει ο νέος κάβος, προσφέρονται γλυκίσµατα, ανταλλάσσονται ευχές και επιστρέφεται η εικόνα στην εκκλησία. Την εποµένη, µαζεύονται όλοι πάλι στο σπίτι του παλιού κάβου και τρώνε ό, τι απέµεινε από την προηγούµενη µέρα. Οι υποχρεώσεις του παλιού «κάβου» τελειώνουν µε το γεύµα των Χριστουγέννων, εκτός του ότι ευθύνεται να ανάβει το καντήλι της εικόνας µέχρι το τέλος του χρόνου. Το έθιµο αυτό γίνεται από τα πολύ παλιά χρόνια και, όπως φαίνεται, θα συνεχιστεί για πολλά ακόµα, εφόσον ο κατάλογος µε τους «κάβους» φτάνει µέχρι το έτος 2025. ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΑΓ. ΤΡΥΦΩΝΑ (01/02) Την 1η Φεβρουαρίου, ηµέρα της γιορτής του Αγ. Τρύφωνα, και αφού έχει προηγηθεί το άνοιγµα των βαρελιών µε τα κρασιά της νέας σοδειάς του Αγίου Μηνά (11/11), τα τελευταία χρόνια καθιερώθηκε διαγωνισµός καλύτερου κρασιού. Αυτή τη µέρα, στο οµώνυµο ξωκλήσι κοντά στο χωριό Τριπόταµος, µετά τη Θεία Λειτουργία, γίνεται αληθινό πανηγύρι από τους Τριποταµιανούς µε µεγάλη κρασοκατάνυξη και διαγωνισµό κρασιού. Για το σκοπό αυτό όλοι οι παραγωγοί κρασιού φέρνουν το δικό τους καινούριο κρασί. Συστήνεται µια επιτροπή από όλους τους παρευρισκοµένους και ο καθένας προσφέρει κρασί για να το δοκιµάσουν. Η επιτροπή επιλέγει το καλύτερο και όλοι δίνουν ευχές και συγχαρητήρια. Ακολουθεί παραδοσιακό φαγοπότι και γλέντι. |
Κτικάδος
Είναι ένα παραδοσιακό χωριό µε θέα στα Κιόνια, µε µεγάλα σπίτια διακοσµηµένα µε υπέρθυρα, πλακόστρωτα σοκάκια και καµάρες. Στην είσοδο του χωριού ξεχωρίζει η εκκλησία του Τίµιου Σταυρού µε το αξιόλογο καµπαναριό της (καθολική) που χρονολογείται το 17ο αιώνα, και παραπέρα η Μεγαλοµάτα (Υπαπαντή) µε τη µοναδική µαρµάρινη είσοδό της (ορθόδοξη). Η παλιά βρύση µε τις πέτρινες πλύστρες συµπληρώνει τη γραφικότητα του χωριού. Εδώ υπάρχουν παραδοσιακή ταβέρνα και καφενείο.
ΕΘΙΜΟ ΑΓΑΠΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΚΤΙΚΑ∆ΟΣ Κάθε χρόνο τη ∆ευτέρα του Πάσχα, µετά το τέλος της λειτουργίας στην |
καθέδρα του χωριού, την Υπαπαντή, γίνεται περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως σε όλο το χωριό. Στις δώδεκα το µεσηµέρι ο χτύπος της καµπάνας καλεί όλους τους ντόπιους, αλλά και τους επισκέπτες, στη λεγόµενη Κοινή Τράπεζα, αίθουσα κάτω από τον Ιερό Ναό, χωρητικότητας 300 ατόµων. Εκεί, κάθονται όλοι µαζί και τρώνε σούπα από κρέας (µοσχάρι), ψητό κρέας και διάφορους µεζέδες, όπως το έθιµο προστάζει, µαγειρεµένα από τις γυναίκες του χωριού. Μετά το γεύµα ακολουθεί ψαλµωδία και οµιλία από τον εφηµέριο και στη συνέχεια επιµνηµόσυνη δέηση για όλους τους εφηµέριους που πέρασαν κατά καιρούς από την ενορία και για τις ψυχές των συγχωριανών. Όταν τελειώσει το τρισάγιο, «βγαίνει» ο δίσκος του Ιερού Ναού, όπου συνεισφέρουν όλοι οι πανηγυριώτες, για τη διατήρηση της Αγάπης.Χατζηράδος
Είναι ένα γραφικό χωριό µε όµορφη θέα, δροµάκια στρωµένα µε πλάκες, κάτασπρα σπίτια και λουλουδιασµένες αυλές. Το κοσµεί η καθέδρα της Αγίας Τριάδας, που χρονολογείται από το 1850, ενώ στην πλατεία βρίσκεται ο δεύτερος ενοριακός ναός, η παλιά Αγία Τριάδα, η οποία µετονοµάστηκε σε Μεταµόρφωση του Σωτήρος. Στην είσοδο του χωριού υπάρχει καφενείο-ταβέρνα.
Κάµπος
Βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, στην εύφορη κοιλάδα της τηνιακής ενδοχώρας. Στο χωριό υπάρχει η Αγία Αικατερίνη (ορθόδοξη), αποµεινάρι της σύντοµης Ρωσοκρατίας του νησιού, µε αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέµπλο. Χτίστηκε το 1771, προς τιµήν της αυτοκράτειρας της Ρωσίας Αικατερίνης Α’, υπό την επίβλεψη του Τηνίου Γ. ∆ώριζα και µε οικονοµική ενίσχυση του αρχηγού του ρωσικού στόλου, ναυάρχου Ορλώφ. Η δεύτερη εκκλησία, η Αγία Τριάδα (καθολική), ξεχωρίζει για την αξιόλογη βοτσαλωτή της αυλή. Από εδώ κατάγεται η µοναχή (έπειτα Αγία) Πελαγία, η οποία οραµατίστηκε την Παναγία. Στην άκρη του χωριού βρίσκεται το παλαιό δηµοτικό σχολείο, το οποίο παραχωρήθηκε από το ∆ήµο Εξωµβούργου, ώστε να µετατραπεί σε «Μουσείο Κώστα Τσόκλη». Είναι το µοναδικό µουσείο του καταξιωµένου αυτού καλλιτέχνη και αποτελεί έναν ακόµη πόλο έλξης των επισκεπτών στο χωριό και την Τήνο γενικότερα. Στην περιοχή του Κάµπου λειτουργούσε ως πρόσφατα ο τελευταίος ανεµόµυλος, που αποτελεί και τον πιο άρτιο του νησιού. Το παραδοσιακό πηγάδι µε τις πλύστρες του χωριού διατηρείται ως σήµερα. Εδώ, ο φούρνος ψήνει γευστικά παξιµάδια, ενώ υπάρχει και καφενείο.
ΓΙΟΡΤΗ ΜΕΛΙΟΥ (15/09) Στις 15 Σεπτεµβρίου, στο χωριό Κάµπος γιορτάζουν την παραγωγή µελιού. Όλοι οι µελισσοκόµοι-παραγωγοί µελιού φέρνουν δείγµατα της καινούριας |
παραγωγής τους και προσφέρουν σε όλους που έχουν έρθει εδώ, για να χαρούν και να γιορτάσουν αυτό το «γλυκύτατο» έθιµο. Ακολουθεί κέρασµα µε ρακόµελο, ντόπια γλυκίσµατα, εδέσµατα πλούσια και, όπως εξυπακούεται, το απαραίτητο συµπλήρωµα µιας τέτοιας εκδήλωσης, δηλαδή βιολιά και χορός µε παραδοσιακά τραγούδια, συρτό και µπάλο.Ταραµπάδος
Χτισµένος από το 1700, µε πολλές καµάρες και µοναδικά σε κάλλος σπίτια, και την εκκλησία των Ταξιαρχών να δεσπόζει στο χωριό. Εδώ ζούσε η µοναχή, που οραµατίστηκε την Παναγία του Βρυσιού, της οποίας η εικόνα φυλάσσεται στην εκκλησία. Η θέση του το καθιστά προνοµιούχο, καθώς βρίσκεται στη ρεµατιά, όπου υπάρχει η µοναδική συστάδα περιστεριώνων. Οι περιστεριώνες αυτοί ξεχωρίζουν για το µέγεθος και την οµορφιά τους, χάρη στα περίτεχνα σχέδια. Έπειτα από πρωτοβουλία του συλλόγου προστασίας περιβάλλοντος «Οι φίλοι του πρασίνου» έχουν αναπαλαιωθεί οι περισσότεροι από αυτούς.
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΤΟ ΒΡΥΣΙ Η Παναγία του Βρυσιού αποτελεί το µεγαλύτερο καθολικό προσκύνηµα του νησιού. Η εκκλησία και το κτιριακό της συγκρότηµα βρίσκονται στο δρόµο προς τα «Έξω Μέρη» της Τήνου, κοντά στο σταυροδρόµι της Αγίας Μαρίνας, προς τη θάλασσα. Είναι κτισµένη σε ένα κατάφυτο µέρος, ανάµεσα σε ελιές, λεύκες, κυπαρίσσια και ευκαλύπτους. Εδώ υπάρχει και µια φυσική πηγή µε άφθονο νερό, που πιθανότατα έδωσε και το όνοµα στην περιοχή «Βρυσί». Άλλοι πιστεύουν ότι η λέξη Βρυσί προέρχεται από το «Βρεσί», λαϊκή απόδοση της Εύρεσης. |
Σµαρδάκιτο
Το χωριό αυτό έχει διατηρήσει περισσότερο από κάθε άλλο τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά της τηνιακής αρχιτεκτονικής. Με θέα την κοιλάδα της Κώµης και το Ξώµπουργο, είναι καταπράσινο λόγω των άφθονων νερών της περιοχής. Στην πλατεία του χωριού βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου µε το ψηλό πυργοειδές καµπαναριό, και απέναντι η φηµισµένη κρήνη µε το δροσερό νερό που ξεδιψά τους περαστικούς. Ο τοπικός εξωραϊστικός σύλλογος δηµιούργησε λαογραφικό µουσείο µε εκθέµατα παλιά έπιπλα, κεντήµατα, οικιακά σκεύη και γεωργικά εργαλεία που χρονολογούνται από το 16ο-20ό αιώνα.
Καρδιανή
Το πρώτο χωριό που συναντάµε στα «Έξω Μέρη» (νοτιοδυτική πλευρά του νησιού) είναι η Καρδιανή. Αποτελεί ένα ξεχωριστό χωριό, καθώς είναι προνοµιούχο λόγω της θέσης του, των πηγών που το κατακλύζουν, αλλά και της αρχαιολογίας του. Είναι κτισµένο αµφιθεατρικά και «σκαρφαλωµένο» στην απόκρηµνη πλαγιά του βουνού Πατέλες, µε θέα το Αιγαίο Πέλαγος και τα νησιά του. Το χωριό είναι καταπράσινο λόγω των άφθονων πηγών νερού, όπως µαρτυρούν οι κρήνες που βρίσκονται παντού, ακόµα και µέσα σε σπίτια. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή αποτελεί µια από τις αρχαιότερες τοποθεσίες που µαρτυρούν ζωή στο νησί. Αυτό αποδεικνύεται και από την ανακάλυψη των γεωµετρικών τάφων στο µέρος και από την ύπαρξη του οροπεδίου «του Πολέµου ο Κάµπος» βορειότερα. Το χωριό κατοικούν ορθόδοξοι µε καθέδρα τους την Αγία Τριάδα, και καθολικοί µε τους δυο ναούς τους Μετάσταση της Θεοτόκου («Σαντίσσιµος» κατά τους Καρδιανιώτες) και τα Γενέθλια της Θεοτόκου (Κιουρά). Γραφικά πλακόστρωτα σοκάκια µε καµάρες και σκαλοπάτια, αλλά και υπέροχης αρχιτεκτονικής σπίτια, απόδειξη της καλλιτεχνικής φλέβας των Καρδιανιωτών, στολίζουν το χωριό και προκαλούν τον επισκέπτη να το εξερευνήσει. ∆ιαθέτει δύο Πολιτιστικούς Συλλόγους της «Αγίας Τριάδας» και της «Αδελφότητας Τηνίων Καρδιανιωτών». Από εδώ κατάγεται ο ιστορικός-µελετητής Στέφανος ∆ελατόλας. Υπάρχει ένα παραδοσιακό καφενείο-µπακάλικο, καθώς και ταβέρνα. Τέλος, όσοι θέλουν να συνδυάσουν τη βόλτα τους µε κολύµπι, προσφέρονται τρεις παραλίες, ο όρµος Γιαννάκη µε ταβέρνες, τα Καλύβια και ο Άγιος Πέτρος µε το οµώνυµο εκκλησάκι.
Ιστέρνια (Υστέρνια)
Από τα µεγαλύτερα χωριά της Τήνου, σκαρφαλωµένο στην πλαγιά του βουνού Μεροβίγλια, µε καταπληκτική θέα στη Σύρο, ένα πραγµατικό «µπαλκόνι» στο Αιγαίο. Βρίσκεται στα υστερνά του νησιού (νοτιοδυτικά), και σ’ αυτό οφείλει το όνοµά του. Λόγω της θέσης του κοντά σε κοιτάσµατα µαρµάρου, το χωριό είναι «ντυµένο» µ’ αυτό το πέτρωµα αφειδώς. Στα σπίτια, τα υπέρθυρα, τις αυλές, τις κρήνες, τις προτοµές και τα αγάλµατα που έχουν φιλοτεχνήσει οι ντόπιοι γλύπτες, τα σκαλιά, ακόµη και στο δάπεδο, όπου φτάνει η φαντασία του Ιστερνιώτη κτίστη, ξεχωρίζει το λευκό. Η πλατεία Ν. Γλύνη µε την προτοµή του ευεργέτη του χωριού προσελκύει τους επισκέπτες να ξαποστάσουν στον ίσκιο του γέρικου πλατάνου και να δροσιστούν στην κρήνη της. Η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, µε µαρµάρινη επένδυση µέσα και έξω, στο κέντρο του χωριού, είναι πραγµατικό κοµψοτέχνηµα, αφού πολλοί ντόπιοι καλλιτέχνες συνέβαλαν στη διακόσµησή της. Από εδώ κατάγονται πολλοί σπουδαίοι γλύπτες, όπως Αντ. Σώχος, Λ. Λαµέρας, Γ. Κυραρίνης, Ι. και Φρ. Μαλακατέ και οι αδελφοί Φυτάλη. Στο χωριό λειτουργεί µουσείο, όπου εκτίθενται έργα Ιστερνιωτών καλλιτεχνών. Ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού εκδίδει την εφηµερίδα «τα Υστερνιώτικα» από το 1983 και µε τις εκδηλώσεις που διοργανώνει συνεχίζει την παράδοση και τον πολιτισµό. Στο χωριό υπάρχουν καφενεδάκια, παντοπωλείο και ταβέρνα. Ένας δρόµος οδηγεί προς τον όρµο και την παραλία Σχοινάκι, όπου λειτουργούν ενοικιαζόµενα δωµάτια και ψαροταβέρνες. Βορειότερα του χωριού συναντάµε από τα πιο εντυπωσιακά τοπία του νησιού, όπου σώζονται ερείπια πολλών ανεµόµυλων σε παράταξη, δείγµατα περασµένης δόξας, που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα µνηµεία. Κοντά σ’ αυτήν την περιοχή βρίσκεται και το «Ευαγγελιστράκι», ο ναός της Β’ Εύρεσης, που κτίστηκε εκεί έπειτα από τη διάσωση της εικόνας του Ευαγγελισµού της Παναγίας, όταν αυτή είχε κλαπεί.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΤΑΛΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ ΣΩΧΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΣΩΧΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ ΛΑΜΕΡΑΣ Α∆ΕΛΦΟΙ ΜΑΛΑΚΑΤΕ Α∆ΕΛΦΟΙ ΦΥΤΑΛΕ |
Πολυτεχνείο Αθηνών και ύστερα από επτά χρόνια αποφοίτησε µε το πρώτο βραβείο. Στη συνέχεια στάλθηκε στην Ακαδηµία Καλών Τεχνών του Μονάχου, όπου διακρίθηκε και του προτάθηκε να διδάξει εκεί. Προτίµησε, όµως, να επιστρέψει στην Ελλάδα και συγκεκριµένα στη Σύρο, όπου ίδρυσε εργαστήριο µαρµαρογλυπτικής, στο οποίο φιλοτέχνησε εξαίρετα γλυπτά που κοσµούν την Ερµούπολη, όπως το µαρµάρινο τέµπλο του Αγίου Νικολάου. Ακόµα, διακόσµησε τα ανάκτορα και αρχοντικά της Αθήνας, ενώ ο Χαρίλαος Τρικούπης εκτιµώντας το έργο του ζητούσε τη γνώµη του για έργα τέχνης, µε τα οποία επρόκειτο να κοσµήσει την πρωτεύουσα. Ανάµεσα στα έργα του ξεχωρίζει ο ανδριάντας του Φιλέλληνα Άγγλου πολιτικού Γλάδστωνα στον περίβολο του Πανεπιστηµίου Αθηνών. 
Ο Ιστερνιώτης Λάζαρος Σώχος γεννήθηκε το 1862. Σε ηλικία 14 ετών φοιτά στη Σχολή Καλών Τεχνών των Αθηνών. Με το τέλος των σπουδών του, το 1881, φεύγει για το Παρίσι µε υποτροφία του Ιερού Ιδρύµατος Ευαγγελιστρίας Τήνου. Φοιτά στην Ακαδηµία Ωραίων Τεχνών, όπου και διαπρέπει. Ιδρύει στο Παρίσι εργαστήρι µαρµαρογλυπτικής, στο οποίο συγκεντρώνονται οι µεγαλύτεροι καλλιτέχνες της Ευρώπης. Τα έργα που φιλοτεχνεί είναι εµπνευσµένα από την ελληνική ιστορία και φύση. Φαίνεται επηρεασµένος από την τέχνη του Ροντέν και διακρίνεται για το ροµαντισµό του. Είναι ένας από τους πλέον βραβευµένους καλλιτέχνες, έχοντας βραβευτεί συνολικά 17 φορές. Το 1905 αναλαµβάνει µαζί µε το Λάζαρο Φυτάλη την αναστήλωση του Λέοντα της Χαιρώνειας, ενώ παράλληλα επιβλέπει τις εργασίες του αρχαιολογικού χώρου της Ολυµπίας. Το 1908 καταλαµβάνει έδρα στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και τρία χρόνια αργότερα αφήνει την τελευταία του πνοή σε ηλικία 49 ετών. 
(Γεώργιος, Μάρκος, Λάζαρος, Ιωάννης, Χαράλαµπος)Τζάδος
Είναι µικρό γραφικό χωριό µε πυραµιδοειδή µορφή και ωραία θέα. Βρίσκεται στην πλαγιά του Κεχροβουνίου, µε την εκκλησία της Αγίας Άννας χτισµένη στο ψηλότερο σηµείο του. Την ηµέρα της γιορτής της, το καλοκαίρι, συγκεντρώνει πλήθος κόσµου για το ξακουστό πανηγύρι και τη φιλοξενία των κατοίκων του. Στην καταπράσινη λαγκαδιά υπάρχει παραδοσιακό πηγάδι (πηγή µε πλύστρες) και τρεχούµενα νερά.
Κέχρος
Ένα ακόµα µικρό και φιλόξενο χωριό µε όµορφα σπιτάκια και την εκκλησία Παναγία τη Μυρτιώτισσα µε το καµπαναριό της που ξεχωρίζει. Είναι γνωστό για την τέχνη των στρατουράδων (κατασκευαστών σαµαριών) που ανθούσε παλαιότερα, και για τους πολλούς ζαχαροπλάστες του που δηµιουργούν στην Αθήνα και όχι µόνο.
Μέση
Βρίσκεται σε κοµβικό σηµείο του οδικού δικτύου της περιοχής (απ’ όπου και το όνοµα), αφού στα όρια της Μέσης, στο Πεντόστρατο, συναντώνται πέντε κεντρικές αρτηρίες που οδηγούν σε όλα τα χωριά της Τήνου. Πρόκειται για χωριό µε λίγες καµάρες και όµορφη πλατεία στο κέντρο του, και µε την ξεχωριστή εκκλησία των Ταξιαρχών στην είσοδό του. Εδώ συναντά κανείς τη µονή του Αγίου Φραγκίσκου, που στεγάζει µουσείο γεωργικών εργαλείων, αλλά και ταβέρνες και παραδοσιακό εργαστήριο ζαχαροπλαστικής και άρτου. Αξιοσηµείωτη είναι η παρουσία του συλλόγου του χωριού.
Στενή
Κεφαλοχώρι και µέχρι πρόσφατα ξεχωριστή κοινότητα, βρίσκεται στους πρόποδες του Τσικνιά. Οι κάτοικοι, ορθόδοξοι και καθολικοί, συµβιώνουν αγαπηµένα στο πέρασµα των χρόνων. Ο Άγιος Αντώνιος, στον οικισµό Καµάρι, καθέδρα του ορθόδοξου στοιχείου, είναι παλιά εκκλησία µε περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέµπλο, άµβωνα και δεσποτικό. Στην κάτω Στενή, ο Άγιος Νικόλαος των καθολικών, είναι µια πανέµορφη, πρόσφατα ανακαινισµένη εκκλησία. Το χωριό έχει αρκετές καµάρες, σπίτια παραδοσιακά, αλλά και σύγχρονα, ενώ διαθέτει νηπιαγωγείο, δηµοτικό σχολείο, αγροτικό ιατρείο, δυο παντοπωλεία, κρεοπωλείο, ηλεκτρολογείο και φανοποιείο. Ταβέρνες, καφενεία και καφετέριες ικανοποιούν τις απαιτήσεις των επισκεπτών. Τους καλοκαιρινούς µήνες λειτουργεί το λαογραφικό µουσείο του χωριού που ιδρύθηκε το 2000 µε τη σύµπραξη των δύο Συλλόγων του χωριού «Τσικνιάς» και «Άγιος Αντώνιος». Εδώ εκτίθενται κυρίως παλαιά (έως και δύο αιώνων) οικιακά αντικείµενα, πολλά από τα οποία είναι πρωτότυπα και εξαιρετικού ενδιαφέροντος. Οι δυο σύλλογοι παρουσιάζουν αξιόλογη πολιτιστική δραστηριότητα. Έχει µεγάλη παράδοση στον αθλητισµό και έχει αναδείξει σπουδαίους αθλητές (Φρ. Αλβέρτης).
Το χωριό µου Αγγελική Μωραΐτου-Γυφτογιάννη |
Ποταµιά
Βρίσκεται κοντά στη Στενή µε θέα τη Μύκονο και το πέλαγος του Τσικνιά, περιτριγυρισµένη από πράσινο και λαγκαδιές µε τρεχούµενα νερά που παλιότερα κυλούσαν τους νερόµυλους της περιοχής. Παραδοσιακά σπίτια, κτισµένα κολλητά το ένα µε το άλλο, στολίζουν το χωριό, στο κέντρο του οποίου δεσπόζει η καθέδρα του, Παναγία της Καρµίλου. Έχουν αποµείνει λίγοι µόνιµοι κάτοικοι, γεωργοί, αλλά υπάρχει αξιόλογος σύλλογος που διοργανώνει τα καλοκαίρια ξεχωριστές εκδηλώσεις. Από εδώ µπορεί κανείς να επισκεφτεί τις πανέµορφες παραλίες της Σάντα Μαργαρίτας και της Φανερωµένης.
Μυρσίνη
Στο δρόµο από τη Στενή προς τη Λιβάδα, συναντάµε τη Μυρσίνη, πεντακάθαρο παραδοσιακό χωριό, µε την εκκλησία Παναγία την Ευαγγελίστρια, τρίκλιτη, µεγαλόπρεπη και µε άρτια αρχιτεκτονική διάταξη. Εδώ υπάρχουν δυο ουζερί, καθώς και µπακάλικο και λειτουργεί φροντιστήριο Αγγλικών. Όποιος επιθυµεί να ανέβει στον Τσικνιά, το ψηλότερο βουνό της Τήνου, θα ξεκινήσει από εδώ.
Φαλατάδος
Αποτελεί το δεύτερο, µετά τον Πύργο, µεγάλο χωριό της Τήνου, που χρονολογείται από το 1400 µ.Χ.. Παραδοσιακό, µε στενά πλακόστρωτα δροµάκια και πολλές καµάρες. Οι κάτοικοι σε συνεργασία µε το φιλοπρόοδο σύλλογό τους διοργανώνουν πολλές εκδηλώσεις πολιτιστικού και θρησκευτικού περιεχοµένου. Η Αγία Τριάδα, µια τεράστια και επιβλητική εκκλησία µε τρούλο, κοσµεί το χωριό. ∆ιαθέτει καφενείο-µπακάλικο, καφετέριες και ταβέρνες µε παραδοσιακά εδέσµατα. Εδώ λειτουργεί χώρος εικαστικής τέχνης µε σύγχρονα και παλαιά εκθέµατα, καθώς και το σπίτι των εκθέσεων, που στεγάζεται στο παλιό δηµοτικό σχολείο, µε πίνακες ζωγραφικής καταξιωµένων καλλιτεχνών. ∆ιατηρούνται και λειτουργούν, επίσης, πολλά παλαιά πατητήρια και ρακιζιά, και το Σεπτέµβρη γίνεται το φηµισµένο πανηγύρι κατά την παραγωγή ρακιού.
ΡΑΚΙΖΙΟ |
Κουµάρος
Είναι ένα µικρό και παραδοσιακό χωριό της Τήνου, κτισµένο στην απότοµη πλαγιά του βουνού Φούρκα, υπό τη σκιά του επιβλητικού βράχου του Ξώµπουργου. Αγναντεύει από ψηλά την πεδιάδα και τα περισσότερα χωριά της τηνιακής ενδοχώρας. Ένα παλιό µονοπάτι συνδέει το χωριό µε το παλιό κάστρο του Ξώµπουργου. Εδώ υπάρχει ένα καφενείο που λειτουργεί µε ελβετικό σύστηµα και ο καθένας µπορεί να εξυπηρετηθεί µόνος του. Κοντά υπάρχει το παλιό µοναστήρι των Ουρσουλινών, ερειπωµένο, και το εκκλησάκι της Αγίας Αγγέλας, ιδρύτριας της αδελφότητας.
Βωλάξ
Το χωριό αυτό είναι κτισµένο σε ένα µοναδικό τοπίο, όχι µόνο του νησιού αλλά και ολόκληρου του κόσµου. Τα κάτασπρα σπιτάκια µε τις λουλουδιασµένες αυλές είναι συγκεντρωµένα ανάµεσα στους γρανιτένιους ογκόλιθους προσφέροντας ένα 
ξεχωριστό θέαµα. Εδώ λειτουργούν τα µοναδικά στο νησί εργαστήρια καλαθοπλεκτικής και οι ηλικιωµένοι τεχνίτες επιδεικνύουν µε καµάρι την τέχνη τους στους επισκέπτες. Ένα υπαίθριο µικρό θέατρο δίνει ξεχωριστή νότα στο χωριό, ενώ λειτουργεί και λαογραφικό µουσείο. ∆υο ταβέρνες προσφέρουν στιγµές ξεκούρασης και απόλαυσης.
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΤΗΣ ΒΩΛΑΞ |
Το σηµερινό στρογγυλό τους σχήµα οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως η υγρασία, οι µεταβολές της θερµοκρασίας και ο αέρας. Από την άλλη πλευρά, µύθοι θέλουν το φαινόµενο αυτό να οφείλεται σε µετεωρίτες, στην τιτανοµαχία ή απλά στη θάλασσα που κάποτε κάλυπτε την περιοχή αυτή. Όπως και να έχει, το θέαµα είναι εκπληκτικό και δικαιώνει κάθε επισκέπτη.Ξινάρα
Στην πλαγιά του Ξώµπουργου βρίσκεται το χωριό αυτό, χτισµένο ανάµεσα σε πεύκα και φοίνικες, µε τα παλαιά σπίτια και τις δυο καθολικές εκκλησίες στα δυο άκρα, της Παναγίας του Ροδαρίου (Μητρόπολης της Καθολικής Αρχιεπισκοπής) και των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Κατά τα µεσαιωνικά χρόνια εδώ ήταν το κέντρο της βιοτεχνίας και του εµπορίου του νησιού. Στην είσοδό του ξεχωρίζει το µεγάλο κτίριο, έδρα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής της Τήνου, όπου τα τελευταία χρόνια στεγαζόταν ο ∆ήµος Εξωµβούργου. Στο «παλάτι του ∆εσπότη» λειτουργούσε το ιερο- σπουδαστήριο, ενώ σήµερα υπάρχει το αρχείο των καθολικών ενοριών (το παλαι- ότερο της Τήνου) και µουσείο εκκλησιαστικών κειµηλίων, όπου εκτίθενται αντικείµενα από τις 23 καθολικές ενορίες του νησιού και από άλλα νησιά των Κυκλάδων.
ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΤΗΝΟΥ |
Λουτρά
Το χωριό πήρε το όνοµά του από τα λουτρά που παλαιότερα υπήρχαν στην περιοχή. Είναι καταπράσινο και γεµάτο περιβόλια µε εσπεριδοειδή. Έχει µεγάλη ιστορία, αφού εδώ είχαν χτίσει τα µοναστήρια τους οι Ιησουίτες µοναχοί (µετά την καταστροφή του Κάστρου στις αρχές του 19ου αι.) και οι Ουρσουλίνες µοναχές. Υπήρξε ένας από τους σηµαντικότερους οικισµούς του νησιού τους τελευταίους δύο αιώνες και αποτέλεσε θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο. Στη µονή Ιησουιτών λειτουργεί λαογραφικό µουσείο, στο οποίο µπορεί να θαυµάσει κανείς εκτός από κειµήλια της Μονής, αγροτικά και άλλων επαγγελµάτων εργαλεία του 19ου και 20ού αιώνα, λιοτρίβι, πατητήρι, ρακιζιό, το φαρκακείο της σχολής, διάφορα µέσα οπτικοακουστικής διδασκαλίας και άλλα. Εδώ υπάρχει και ο αξιόλογος Ναός του Αγίου Ιωσήφ (µέσα 19ου αιώνα) χτισµένος σε νεοκλασικό µπαρόκ µε εξαιρετικό εσωτερικό διάκοσµο (γίνονται προσπάθειες να βρεθούν τα χρήµατα για τη συντήρησή του). Στη µονή Ουρσουλινών εκτίθενται εργόχειρα, βιβλία παλαιών µαθητριών, πιάνα και άλλα µουσικά όργανα, κ.ά. Ο δραστήριος σύλλογος του χωριού συχνά διοργανώνει εκδηλώσεις πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
ΜΟΝΗ ΟΥΡΣΟΥΛΙΝΩΝ |
Σκαλάδος
Το χωριό είναι κτισµένο στη βουνοπλαγιά µε αµέτρητα σκαλοπάτια και υπέροχη θέα στα γύρω χωριά. Συνδυάζει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική µε τη µοντέρνα. Εδώ υπάρχουν καφενείο και ταβέρνα, όπου ο περαστικός µπορεί να κάνει µια ευχάριστη στάση.
Κρόκος
Οφείλει το όνοµά του στο οµώνυµο φυτό και κτισµένος σε κατάφυτη ρεµατιά στο πέρασµα προς την Κώµη προσφέρει στον επισκέπτη δροσιά και απόλαυση. Είναι πατρίδα του ιατροφιλόσοφου Μαρκάκη Ζαλώνη, συγγραφέα της ιστορίας της Τήνου το 1809. Το χωριό διαθέτει καφενείο και γραφικές ταβέρνες.
Μοναστήρια
Είναι ένα εγκαταλελειµµένο χωριό. Το τοπίο είναι µοναδικό και θυµίζει υπαίθριο µουσείο. Άλλωστε εδώ διοργανώνονται και εκθέσεις. Η ασβεστωµένη εκκλησία του Αγίου Ιωσήφ, στην είσοδο του χωριού, δεσπόζει πάνω στα χαλάσµατα των σπιτιών δηµιουργώντας αντίθεση.
Σκλαβοχωριό
Μικρό χωριό, καλά κρυµµένο από τα υπόλοιπα, µε µοναδική, όµως, θέα στην άγρια βορινή πλευρά της Τήνου και το χωριό Αγάπη. Αξιόλογη είναι η εκκλησία της Αγίας Τριάδας, καθώς και το πλυσταριό που κατασκευάστηκε το 1821. Από εδώ κατάγεται ο µεγάλος ζωγράφος Νικόλαος Γύζης, και µπορεί κανείς να επισκεφτεί το πατρικό του σπίτι. Είναι το µόνο αµιγές ορθόδοξο ανάµεσα στα καθολικά χωριά της τηνιακής ενδοχώρας.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΥΖΗΣ |
Γεννήθηκε το 1842 στο Σκλαβοχωριό της Τήνου. Από την παιδική του ηλικία άρχισε να ασχολείται µε την ιχνογραφία και κάθε λογής σχεδιαγράµµατα. Το 1850 η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ο πατέρας του τον προόριζε για ξυλουργό στο µικρό ξυλουργείο που διατηρούσε. Με τη βοήθεια της µητέρας του ο µικρός Νίκος φοιτά επί ένα έτος στο Πολυτεχνείο. Σύµφωνα µε τον κανονισµό της Σχολής Καλών Τεχνών, οι µαθητές που θα φοιτούσαν έπρεπε να είναι δώδεκα ετών και ο µικρός Γύζης ήταν µόνο οκτώ. Βάσει ενός πιστοποιητικού που τον εµφάνιζε τέσσερα χρόνια µεγαλύτερο ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1861. Το 1865 παίρνει υποτροφία από το Ιερό Ίδρυµα Ευαγγελιστρίας Τήνου και σπουδάζει στο Μόναχο επί επτά χρόνια αριστεύοντας, ακολουθώντας τη δική του προσωπική τεχνοτροπία.
Μονάχου το 1888. Το ∆εκέµβριο του 1900 φεύγει από τη ζωή, στο Μόναχο, ανάµεσα σε φίλους και την οικογένειά του, σκορπίζοντας θλίψη στον καλλιτεχνικό κόσµο, τους µαθητές του και την ελληνική παροικία του Μονάχου. Αγάπη
Από τα πιο παραδοσιακά και φιλόξενα χωριά του νησιού, απλωµένο στην πλαγιά µε ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, καµάρες, υπέρθυρα, πλακόστρωτα σοκάκια και πηγάδι. Το ρυάκι και οι καλοδιατηρηµένοι περιστεριώνες προκαλούν τον επισκέπτη να το εξερευνήσει. Η αξιόλογη εκκλησία του Αγίου Αγαπητού έχει δώσει το όνοµα στο χωριό. Υπάρχουν καφενείο και ταβέρνα, και από εδώ µπορεί κανείς να οδηγηθεί στη γειτονική Παναγία τη Βουρνιώτισσα.
Περάστρα
Είναι χτισµένη στην οµώνυµη ρεµατιά, δίπλα στην Κώµη, µε την οποία τη συνδέει παραδοσιακό µονοπάτι. Είναι καταπράσινη µε ωραία πετρόκτιστα γεφύρια, κρύες βρύσες, ερείπια ελαιοτριβείων και νερόµυλων.
Κώµη
Κεφαλοχώρι της Τήνου, χτισµένο στην εύφορη πεδιάδα του νησιού, το Λιβάδι. Είναι ένα «ζωντανό» χωριό, καθώς στα σοκάκια του συναντάει κανείς ντόπιους και στις πλατείες του παιδιά. Επίσης είναι αύταρκες, επειδή παρέχει όλα τα αγαθά, όχι µόνο στους κατοίκους του αλλά και σ’ αυτούς των γύρω χωριών. Αξίζει κανείς να περπατήσει στα δροµάκια, να ξεκουραστεί στις όµορφες πλατείες και να επισκεφτεί την καθολική εκκλησία του Αγίου Ιωάννη µε την µαρµάρινη ενεπίγραφη προχριστιανική στήλη στην αυλή του. Εδώ στηρίζεται και το µεγαλύτερο µέρος της αγροτικής παραγωγής του νησιού, οπωροκηπευτικών και αγκινάρας. Μάλιστα, ξακουστό είναι και το φεστιβάλ αγκινάρας που διοργανώνεται στην Κώµη τις αρχές του Μαΐου. Το χωριό διαθέτει ταβέρνα, καφενείο, παντοπωλείο, ιατρείο, καθώς και τον αξιόλογο σύλλογο «Κώµης-Περάστρας».
ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ |
οι γυναίκες του χωριού Κώµη, όπου λαµβάνει χώρα η γιορτή, αναλαµβάνουν το καθάρισµα και το µαγείρεµα των αγκιναρών. Οι συνταγές που εκτελούνται είναι πολλές και ως το βράδυ, που µαζεύεται πλήθος κόσµου, τα τραπέζια στην πλατεία έχουν γεµίσει µε ποικίλλες γεύσεις: αγκινάρες τουρσί, οµελέτα, παπουτσάκια, αλα πολίτα, µε θαλασσινά, µε κρέας και αυγολέµονο, βραστές, σαλάτα κ.α. Οι παρευρισκόµενοι δοκιµάζουν όλες τις δηµιουργίες, και τα βιολιά και η παραδοσιακή µουσική συνοδεύουν το χορό που διαρκεί ως τα ξηµερώµατα.Κάτω Κλείσµα
Είναι από τα πιο εύφορα χωριά του νησιού, καθώς από εδώ αρχίζει το λιβάδι. Έχει πολλά νερά, καλαµώνες και αρκετό πράσινο. Ενδιαφέρον προκαλεί η εκκλησία της Αγίας Αναστασίας, χτισµένη πάνω σε κατάλοιπα πρωτοχριστιανικού ναού, αλλά και τα ερείπια παλαιών ελαιοτριβείων.
Αετοφωλιά
Το χωριό αυτό έλαβε το όνοµά του από τη θέση του, καθώς είναι χτισµένο ψηλά, στου «Βοριά το Βουνί». Είναι γραφικό, µε διατηρηµένα τα παραδοσιακά στοιχεία του νησιού και έχει ωραία θέα στα «Κάτω µέρη». Ο καινούριος δρόµος που διανοίχτηκε πρόσφατα συνδέει το χωριό µε τα «Έξω µέρη» µέσω της τοποθεσίας «της Κόρης ο Πύργος», µιας από τις αρχαιότερες του νησιού. 
Καρκάδος
Ο οικισµός πήρε το όνοµά του από τη λέξη «χαλκάδος», λόγω του αρχαίου λατοµείου χαλ- κού που βρισκόταν στην περιοχή. Στο µικρό αυτό χωριό υπάρχει η παλιά εκκλησία του Σωτήρος, η οποία διακρίνεται για το καµπαναριό της, που φέρει ελαφρά κλήση, τη «µικρή Πίζα».
Καλλονή
Μεγάλο χωριό στην άκρη του λιβαδιού της Κώµης µε πολύ πράσινο και όµορφες καµάρες. Η παλιά ονοµασία του «Κελιά» οφείλεται σε κελιά µοναχών που υπήρχαν στην περιοχή. Εδώ αξίζει κανείς να επισκεφτεί την περίφηµη εκκλησία του Αγίου Ζαχαρία, από τις µεγαλύτερες της Τήνου, µε την αξιόλογη βοτσαλωτή αυλή της, αλλά και το µοναστήρι της Αγίας Υπακοής. Τα χοιροσφάγια, παρόλο που γίνονται σε πολλά χωριά, εδώ µετατρέπονται σε πανηγύρι, ενώ την τελευταία Κυριακή των Αποκριών οι ντόπιοι διατηρούν το έθιµο της καύσης του Καρνάβαλου. Παλαιότερα λειτουργούσε στο χωριό σχολή ταπητουργίας. Τα τελευταία χρόνια ένας δρόµος συνδέει την Καλλονή και τα γύρω χωριά µε τον κεντρικό δρόµο Χώρας-Πύργου. Το χωριό διαθέτει καφενείο, ταβέρνα, παντοπωλείο και άλλα.
ΤΑ ΧΟΙΡΟΣΦΑΓΙΑ |
Οι άνδρες φροντίζουν να υπάρχει επάρκεια ξυλείας που θα χρειαστεί για τα χοιροσφάγια. Στα µέσα περίπου Οκτωβρίου, όταν αρχίζει η θερµοκρασία να πέφτει και έρχονται τα πρωτοβρόχια, οι χωρικοί ορίζουν τη µέρα που θα σφάξουν το χοίρο. Το βάρος του αποτελεί σηµείο αναφοράς και περηφάνιας για τον ιδιοκτήτη του, εφόσον ένας «καλοθρεµµένος» χοίρος µπορεί να ξεπεράσει και τα 200 κιλά, που συνεπάγεται επάρκεια κρέατος και λίπους (γλύνα) στην οικογένεια για τον επόµενο χρόνο. Η σφαγή του χοίρου πραγµατοποιείται πολύ πρωί µε τη συµµετοχή συγχωριανών και οι ευχές δίνουν και παίρνουν προς το νοικοκύρη να ’ναι «ο χοίρος καλοφάγωτος». Ακολουθεί ο καθαρισµός του σφάγιου, ενώ οι κοπελιές κερνούν τους συµµετέχοντες ρακί µαζί µε ξερά σύκα, αµύγδαλα, καρύδια, λουκούµια και άλλα. Στη συνέχεια, το ζώο κρεµιέται ψηλά σε τσιγκέλι για τον τεµαχισµό του, ενώ τα εντόσθια τηγανίζονται ή µαγειρεύονται στην κατσαρόλα από τη νοικοκυρά για το µεσηµεριανό τραπέζι. Ένα µέρος του κρέατος γίνεται λουκάνικα και λούζες, ενώ το δέρµα µε το πάχος λιώνεται σε καζάνια ώστε να γίνει σίσυρα και γλύνα. Στο δείπνο προσκαλούνται, εκτός από αυτούς που συµµετείχαν στα χοιροσφάγια, ο ιερέας του χωριού, οι συγχωριανοί και φίλοι. Τα τραπέζια µε τα πεντακάθαρα τραπεζοµάντιλα γεµίζουν εκτός από το φρεσκοµαγειρεµένο χοιρινό µε πεντανόστιµα ντόπια εδέσµατα, σαλάτες, τηνιακό τυρί, ελιές, κοπανιστή, καθώς και ντόπιο κρασί, προσφέροντας µοναδικές στιγµές στους συνδαιτυµόνες. Σε πολλές περιπτώσεις, το βιολί και το λαγούτο συµπληρώνουν την πραγµατικά ξεχωριστή ιεροτελεστία. Η διαδικασία αυτή επαναλαµβάνεται από όλα τα νοικοκυριά καθόλη τη διάρκεια του φθινοπώρου και αρχές του χειµώνα.Πλατιά
Τα Πλατιά βρίσκονται στο πέρασµα προς τον Πύργο, µε θέα στη βορινή πλευρά της Τήνου και τη θάλασσα του Πανόρµου. Ο ενοριακός ναός, τα Γενέθλια της Θεοτόκου, είναι ιδιαίτερα αξιόλογος για το µαρµάρινο καλλιτεχνικό του διάκοσµο. Εξάλλου, σηµαντικό είναι και το Ηρώο πεσόντων Πανορµιτών κατά τους βαλκανικούς πολέµους, έργο του µεγάλου γλύπτη Μιχάλη Κουσκουρή. Η βάση του µνηµείου, η οποία στηρίζεται σε ντόπιες πέτρες, παρουσιάζει ένα σύµπλεγµα από σηµαίες, τουφέκια, πυροβόλα και κλαδιά δάφνης, ενώ στην κορυφή του είναι τοποθετηµένος ένας περίτεχνος αετός. Στο χωριό υπάρχει µουσείο εκκλησιαστικών κειµηλίων και ταβέρνα.
Βεναρδάδος
Λίγο πριν από τον Πύργο συναντάµε τον Βεναρδάδο χτισµένο αµφιθεατρικά, σύµφωνα µε το επικλινές του εδάφους, µε σπίτια παλιά παραδοσιακά, καθώς και πηγάδι. Έχει καθέδρα τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο, µε µαρµάρινο τέµπλο, στο οποίο υπάρχουν αγιογραφίες του Νίκου Γαΐτη, ζωγράφου-αγιογράφου και ιεροψάλτη, ο οποίος κατάγεται από εδώ. Κάτω στη ρεµατιά, κρυµµένο µέσα στις φυλλωσιές των δέντρων, βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Φανουρίου, που όταν γιορτάζει συγκεντρώνεται κόσµος από τα γύρω χωριά, αλλά και περαστικοί από όλο το νησί. Από εδώ κατάγονται ο Γιαννούλης Κουλουρής, ο Μανώλης Βούλγαρης και άλλοι Βουλγαραίοι, µαρµαρογλύπτες, καθώς και η Λιλή Μπερδέ, χορεύτρια της Λυρικής Σκηνής. Παλιά λειτουργούσε σχολή ραπτικής, όπου µαθήτευαν κορίτσια και από τον Πύργο.
Μαρλάς
Είναι χτισµένος σε πλαγιά µε θέα τον Πύργο. Σ’ αυτό το όµορφο και γραφικό χωριό δεσπόζει ο ενοριακός ναός των Αγίων Αναργύρων, που ξεχωρίζει για τον αξιόλογο µαρµάρινο καλλιτεχνικό του διάκοσµο. Πάνω από την κεντρική είσοδο έχουν σκαλιστεί σε µάρµαρο οι Άγιοι Ανάργυροι µε το σταυρό στη µέση και το φίδι τυλιγµένο σ’ αυτόν (σύµβολο του Ασκληπιού), µοναδικό στην Ελλάδα. Σε κοντινή απόσταση έχουν ανακαλυφθεί µυκηναϊκός θολωτός και γεωµετρικός τάφος, ενώ το µοναστήρι της Κυρα Ξένης, αλλά και η Αγία Θέκλα βρίσκονται παραπέρα, µέσα στη γαλήνη και οµορφιά του άγονου φυσικού τοπίου. Παλιά λειτουργούσαν εργαστήρια τάλκης και τσακµακόπετρας.
Μαµάδος
Είναι το πιο αποµακρυσµένο χωριό της Τήνου, µε θέα το στενό Τήνου-Άνδρου. Ο µικρός αυτός οικισµός, πεντακάθαρος εξαιτίας των ανέµων που φυσούν εκεί, είναι γραφικός µε παραδοσιακά κάτασπρα σπίτια, λουλουδιασµένες αυλές και πλακόστρωτα σοκάκια. Μεγάλη δραστηριότητα αναπτύσσει ο σύλλογος Μαρλά-Μαµάδου.
Ισµαήλ
Ερειπωµένο χωριό κοντά στο Μαρλά. Οι κάτοικοι που είχαν αποµείνει κατέφυγαν στα κοντινά χωριά Μαρλά και Μαµάδο, ενώ το 1968 έφυγε και ο τελευταίος κάτοικος.
Πύργος
Το µεγαλύτερο χωριό της Τήνου και από τα παλαιότερα, οφείλει το όνοµά του σε ένα παλιό βενετσιάνικο πύργο, ο οποίος υπήρχε στην περιοχή και αναφέρεται σε έγγραφα του 16ου αιώνα. Περιβάλλεται από βουνά και ξεχωρίζει για τη γραφικότητα και την πανέµορφη αρχιτεκτονική του, αφού διατηρεί αναλλοίωτη την τηνιακή παράδοση. Είναι η γενέτειρα πολλών µεγάλων καλλιτεχνών της Τήνου αλλά και της Ελλάδας γενικότερα, όπως των Γιαννούλη Χαλεπά, ∆. Φιλιππότη, Ν. Λύτρα, και πολλών άλλων. Η καλλιτεχνική παράδοση είναι έκδηλη σε όλο το χωριό, από την αρχιτεκτονική των σπιτιών, τα µαρµάρινα περίθυρα και υπέρθυρά τους, τα πολυάριθµα 
διακοσµητικά παντού ακόµα και στους δρόµους, τις κρήνες και τις εκπληκτικές σε µεγαλείο και κάλλος εκκλησίες. Οι ντόπιοι γλύπτες, εκµεταλλευόµενοι το προνόµιο των κοιτασµάτων του λευκού και πράσινου µαρµάρου που αφθονεί στην περιοχή, έχουν διακοσµήσει µε φροντίδα το χωριό, το οποίο θα µπορούσε να χαρακτηριστεί και ως υπαίθριο µουσείο. Ιδιαίτερα αξίζει κανείς να επισκεφτεί το µουσείο Πανορµιτών καλλιτεχνών, τα σπίτια των Χαλεπά και Λύτρα, τα πολυάριθµα εργαστήρια ντόπιων γλυπτών, τη µοναδική πλατεία µε µαρµάρινη κρήνη και τον υπεραιωνόβιο πλάτανο, τις επιβλητικές εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και Αγίου ∆ηµητρίου µε την περίτεχνη διακόσµησή τους. 
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το νεκροταφείο του χωριού µε τις υπέροχες µαρµάρινες γλυπτές πλάκες, έργα µεγάλων καλλιτεχνών, αλλά και η Σχολή Καλών Τεχνών, µοναδική στην Ελλάδα, ενώ δίπλα της πρόσφατα ιδρύθηκε µουσείο Μαρµαροτεχνίας. Ο Πύργος, αν και αποµακρυσµένος, διαθέτει όλες τις ανέσεις και δεν υστερεί σε τίποτα από την πρωτεύουσα. Με τα παραδοσιακά καφενεία συγκεντρωµένα στην κεντρική πλατεία αλλά και σε όλο το χωριό, το φούρνο και πολλά άλλα καταστήµατα, αποτελεί ιδανικό προορισµό για κάθε επισκέπτη της Τήνου.
ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΛΥΤΡΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΪΤΗΣ |
Γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1850 στον Πύργο. Ο πατέρας του ήταν µαρµαρογλύπτης και αυτό συνέβαλε στην κλίση του στην τέχνη της µαρµαρογλυπτικής από πολύ µικρή ηλικία. Ύστερα από τη φοίτησή του στο Σχολαρχείο της Σύρου και ενώ τον προόριζαν οι γονείς του για έµπορο, κατάφερε να τους µεταπείσει και να φοιτήσει το 1869-1872 στην Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Οι επιδόσεις του άφησαν κατάπληκτους τους καθηγητές του, σύντοµα πήρε το πτυχίο του γλύπτη αριστεύοντας και έφυγε τον επόµενο χρόνο µε υποτροφία του Ιερού Ιδρύµατος Ευαγγελιστρίας Τήνου για σπουδές στη σχολή του Μονάχου. Επιστρέφοντας στην Αθήνα µισθώνει ένα µικρό ισόγειο κατάστηµα και στήνει το εργαστήριό του. 
Σ’ αυτό το εργαστήριο ολοκλήρωσε το έργο του «ο Σάτυρος που παίζει µε τον Έρωτα» και ξεκίνησε να δουλεύει το διασηµότερο γλυπτό του «η Κοιµωµένη» που βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Το 1878 παθαίνει νευρικό κλονισµό, µε αποτέλεσµα να καταστρέψει πολλά έργα του, ενώ επιχείρησε πολλές φορές να αυτοκτονήσει. Εδώ τελειώνει και η πρώτη περίοδος έργων του καλλιτέχνη, η πιο σηµαντική και δηµιουργική. Ύστερα από επισκέψεις σε ειδικούς στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, οι δικοί του αποφάσισαν να τον κλείσουν στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, όπου, καθόλο το διάστηµα της παραµονής του εκεί, γιατροί και φύλακες του απαγορεύουν να σχεδιάζει και να πλάθει, και ό, τι δηµιουργεί το καταστρέφουν. Το ίδιο συµβαίνει και όταν µεταφέρεται στο σπίτι του στην Τήνο υπό την αυστηρή επίβλεψη της µητέρας του, η οποία του απαγορεύει κάθε επαφή µε την τέχνη, ακόµα και µε το κάρβουνο ή τον πηλό. Μετά το θάνατό της, το 1916, και έχοντας ξεκόψει παντελώς από την τέχνη του ο καλλιτέχνης, ασχολείται µε τη βοσκή προβάτων, φέροντας το στίγµα του τρελού. Παρόλα αυτά, βρίσκει τη δύναµη και κατασκευάζει κάποια έργα από πηλό. Με το θόρυβο που δηµιουργούν διάφοροι κριτικοί τέχνης για την εγκατάλειψή του από την Πολιτεία, βγαίνει από την αφάνεια και η Ακαδηµία Αθηνών το 1927 τον βραβεύει µε το Αριστείο των Τεχνών. Το 1930 ολοκληρώνεται και η δεύτερη περίοδος των έργων του που καθρεφτίζουν την ταραγµένη ψυχική του κατάσταση. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του θα ζήσει και θα ξαναρχίσει να δουλεύει στο σπίτι που του παραχώρησε ανηψιά του στην οδό ∆αφνοµήλη στην Αθήνα µέχρι το θάνατό του το 1938. Τα έργα της τρίτης περιόδου είναι κατώτερα της τέχνης του. 
Το 1832, γεννήθηκε στον Πύργο άλλος ένας µεγάλος καλλιτέχνης, ο Νικ. Λύτρας. Σπούδασε στην Αθήνα ύστερα από προτροπή του δασκάλου του, ο οποίος διέκρινε την κλίση του στη ζωγραφική. Φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου Αθηνών και στη συνέχεια µε κρατική υποτροφία στην Ακαδηµία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Οι επιδόσεις του προκάλεσαν το θαυµασµό των καθηγητών του, γι’ αυτό και του προτάθηκε θέση καθηγητή στην Ακαδηµία που όµως δεν αποδέχτηκε και επέστρεψε στην Ελλάδα. Το 1866 διορίστηκε τακτικός καθηγητής της Σχολής Καλών 
Τεχνών της Αθήνας, όπου δίδαξε για 38 ολόκληρα χρόνια µέχρι το θάνατό του, το 1904, και αγαπήθηκε από τους µαθητές του για τον πράο και ήπιο χαρακτήρα του. Καταξιώθηκε τόσο στην πατρίδα του όσο και διεθνώς για τα έργα του. Υπήρξε ο επίσηµος προσωπογράφος της υψηλής κοινωνίας της Αθήνας και µε την ψυχογραφική διεισδυτικότητά του τονίζει τα προσωπικά στοιχεία κάθε προσωπογραφούµενου. Τα δυο του ταξίδια στην Ανατολή, µαζί µε το φίλο του Γύζη, πλουτίζουν τη θεµατολογία του µε εξωτικά στοιχεία, όπως νέγρους κ.ά. Ανάµεσα στα σηµαντικότερα έργα του είναι τα «Κάλαντα», η «Λουοµένη» και πολλά άλλα. 
Γεννήθηκε στον Πύργο Τήνου το 1839 από πατέρα άριστο µαρµαρογλύπτη. Σπούδασε στην Ακαδηµία Καλών Τεχνών της Ρώµης, όπου θαυµάστηκε από τους καθηγητές του και βραβεύτηκε. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα ίδρυσε εργαστήριο µαρµαρογλυπτικής, στο οποίο φιλοτέχνησε εξαίρετα έργα που σήµερα κοσµούν την Αθήνα και όχι µόνο. Ανάµεσα σ’ αυτά ανήκει ο «Ξυλοθραύστης» στο Ζάππειο. Οι τιµές που δεν του αποδόθηκαν εν ζωή από την Πολιτεία, αν και στο µαρµαρογλυφείο του ασκούνταν απόφοιτοι του Πολυτεχνείου, του δόθηκαν µετά το θάνατό του (1919) µε το βραβείο των Γραµµάτων και των Τεχνών.
Γεννηµένος το 1923 στην Αθήνα µε καταγωγή από τον Πύργο, ο Γιάννης Γαΐτης σπούδασε στην Ανωτάτη σχολή Καλών Τεχνών µε καθηγητές τον Κων/νο Παρθένη και Ιωάννη Φιλιππότη, και στο Παρίσι, όπου ήρθε σε επαφή µε όλα τα σηµαντικά ρεύµατα του 20ού αιώνα. Η περίοδος 1944-1984, οπότε και πέθανε, ήταν πολύ δηµιουργική, καθώς φιλοτέχνησε πάνω από 4000 έργα και έλαβε µέρος σε πολλές εκθέσεις. Τα «ανθρωπάκια» του µε το χαρακτηριστικό ριγέ κουστούµι κάνουν την εµφάνισή τους τη δεκαετία του ’60 και καθιερώνονται αποτελώντας σήµα κατατεθέν του καλλιτέχνη. Ασφυκτικά επαναλαµβανόµενα εκφράζουν την αντίδραση του Γαΐτη στους µηχανικούς ρυθµούς της σύγχρονης κοινωνίας. Ο ζωγράφος αξιώθηκε ευρείας αναγνώρισης, έργα του βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο τον κόσµο και µάλιστα αντίγραφο έργου του βλέπουµε σήµερα στο µετρό, στο σταθµό Λαρίσης.ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ |
και παίζει καθοριστικό ρόλο από την ίδρυση της Σχολής µέχρι σήµερα ενισχύοντάς την οικονοµικά καθώς και τους σπουδαστές οι οποίοι σιτίζονται δωρεάν. Εκτός αυτού και άλλοι τοπικοί παράγοντες ενισχύουν τη Σχολή, όπως η Αδελφότητα των Τηνίων εν Αθήναις, η κοινότητα Πανόρµου και ο ∆ήµος Εξωµβούργου.
Πάνορµος
Αποτελεί το επίνειο του Πύργου. Ο οικισµός αυτός, κτισµένος σε φυσικό λιµάνι-όρµο και δίπλα σε υγρότοπο, βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Τήνου. Με το νησάκι «Πλανήτης» στο κέντρο του λιµανιού, αποτελούσε ένα από τα µεγαλύτερα λιµάνια του νησιού κατά τους περασµένους αιώνες, όπως µαρτυρά και ο εγκαταλελειµµένος φάρος στον Πλανήτη (σήµερα γίνονται προσπάθειες συντήρησής του). Μέσω αυτού διεξαγόταν το διαµετακοµιστικό εµπόριο της Έξω µεριάς. Σήµερα καταπλέουν σ’ αυτό µικρές βάρκες και καΐκια, καθώς και τουριστικά σκάφη. Είναι ένας αγαπηµένος προορισµός των επισκεπτών της Τήνου αλλά και των ντόπιων, καθώς συνδυάζει ωραίες γραφικές παραλίες εκατέρωθεν του λιµανιού (Αγία Θάλασσα, Καβαλούρκο, Ρόχαρι) και µοναδικά καφενεδάκια και ψαροταβέρνες που προσφέρουν φρέσκα ψάρια. Γι’ αυτό, άλλωστε, θεωρείται ένας από τους πιο τουριστικούς οικισµούς της Τήνου.
