 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
|
Do niedawna Tinos była podzielona na dwie gminy, jedna – Tinos - obejmowała Chorę wraz z pobliskimi wioskami, a druga – gmina Exomvourgo (wym. Eksomwurgo) – większość wiosek w głębi wyspy oraz Pánormos i Pyrgos. Ostatnio jednak, wraz z wprowadzeniem nowej mapy przez Samorząd Terytorialny, cała wyspa stanowi jedną wielką gminę.
Triandaros
Jest to jedna z większych i bardziej ożywionych wiosek wyspy, w której znaleźć można wiele elementów tradycyjnych, ale też liczne nowe domy, gdzie latem mieszkają cudzoziemcy lub inni, spędzający tam większość czasu w roku. Z wioski roztacza się piękny widok na morze, jest tam wiele zakątków i wąskich uliczek, które prowadzą do cerkwi Świętych Apostołów (gr. Aghion Apostolon) z dużym dziedzińcem
wyłożonym kamykami, królującej w centrum wioski. W Triandaros zwiedzający mogą znaleźć tradycyjną odnowioną tłocznię oliwy oraz źródło Levkes. Wśród pomników wyróżniają się: przy wejściu do wioski popiersie bohatera narodowego Ambrożego Pleiathidisa (wym. gr. Amwrosios Plianthidis), biskupa Moschonisia [w Turcji, stracony podczas wojny grecko-tureckiej w 1922 r. – tłum.], autorstwa rzeźbiarza N. Paraskevasa, zaś w środku wsi znajduje się popiersie jej mieszkańca, Grigoriosa Pleianthosa (wym. Plianthos), który był metropolitą Chalkidy przez 50 lat. Z Triandaros wywodzi się wielu twórców ludowych oraz osobistości świata nauki i lokalnych władz. We wsi działa tradycyjny piec, tawerny, kafeniony, a jej mieszkańcy często organizują „panigiria” [tłum.: festyny związane z kultem świętych, jak polskie odpusty), zachowują też zwyczaj „świniobicia” oraz słynne tańce „apokries” [tłum.: zabawy karnawałowe].
TANIEC KARNAWAŁOWY W TRIANDAROS (APOKRIES) Dawniej we wsi Triandaros przez cały okres karnawału (gr. „apokries”) zachowywany był zwyczaj tańca karnawałowego (gr. „apokrianós chorós”). Przez 21 dni mieszkańcy chodzili od domu do domu, śpiewając improwizowane piosenki, które zaczynały się tak: „Zacznij, języku mój,zacznij piosenki układać i nasze miłe towarzystwo zacznij nimi zabawiać.” Wtedy kontynuowano inne pikantne i erotyczne pieśni. Jednocześnie tańczono improwizowane tańce karnawałowe w rytmie pieśni, w zależności od nastroju. Obecnie mieszkańcy wsi oraz Stowarzyszenie Kulturalne próbują wskrzesić całkowicie dawny zwyczaj.
|
Berdemiaros
Mała, ale malownicza osada, jak siostrzyczka Triandaros, z domkami przyczepionymi do zbocza, jak schodki. Na pewien czas wioska opustoszała i domy zasiedlili głównie Europejczycy, którzy zachowali ich tradycyjny wyspiarski styl, również budując nowe domy.Wieś z panoramicznym widokiem na Morze Egejskie oraz pobliskie wyspy oferuje liczne źródła i zdrowy klimat. Według tradycji, 5 naturalnych źródeł wioski zostało ofiarowanych 5 Nimfom.
Dyo Choriá
Nazwa Dyo Choriá (wym. Dio Choriá – Dwie Wsie) pochodzi od dwóch wsi, które istniały dawniej na wyspie i były rozdzielone rzeką, ale w wyniku przebudowy zostały połączone w jedno. Plac wioski jest jednym z najładniejszych na wyspie – rozłożysty platan osłania gałęziami źródełko. Tutaj w okresie wielkanocnym (gr. Pascha) gromadzą się mieszkańcy, aby razem piec jagnięta, śpiewać, tańczyć, bawić się. Na dwóch krańcach wsi położone są dwie katedry, Św. Jana Ewangelisty (gr. Aghios Ioannis Theologos) oraz Zaśnięcia Najśw. Bogurodzicy (gr. tis Kimiseos tis Theotoku). Bardzo przyjemny jest spacer dróżką, która łączy wieś z sąsiednimi Arnados i Triandaros, stąd też zaczyna się droga na piękną plażę Lichnaftiá oraz ścieżka do plaży Feró Chorió. W okresie letnim w Dyo Choriá działa kafenion oraz tawerna z pysznym jedzeniem i pięknym widokiem na Morze Egejskie.
Arnados
Wieś Arnados znajduje się po wschodniej stronie góry Kechrovouní (wym. Kiechrowuní) i jest najwyżej położoną oraz jedną z najstarszych na Tinos. Posiada wspaniałą tradycyjną architekturę z wieloma łukami i gankami wyłożonymi kamieniem, historyczne źródło z 1823 r. na górnym placu oraz przepiękny widok na Morze Egejskie i wyspę Mykonos. Wspaniała jest bliskość wsi z sąsiadującym monastyrem Kechrovouní, która znajduje odbicie również w architekturze. Wieś ma dwie duże świątynie, Analipsi w jej środku oraz Aghii Anargyri (czyli Świętych Dobroczyńców, którzy nie przyjmowali zapłaty za swoją pracę) przy drodze w kierunku Dyo Choriá, wokół rozsianych jest też wiele mniejszych kościołów. Szczególne zainteresowanie budzi Panaidaki, ukryty w krużganku, gdzie według miejscowej legendy działała tajna szkoła.
Wieś posiada też dwa muzea: kościelne, które działa od 1987 r. przy kościele parafialnym i prezentuje stare ikony z okolicznych kościołów oraz inne elementy sztuki sakralnej, jak księgi, ornaty, oraz muzeum rolnictwa z wyposażeniem domu oraz narzędziami rolniczymi występującymi w okolicy.
Mountados (wym. Mudados)
Znajduje się na zboczu Kechrovouní. Jest to jeszcze jedna tradycyjna wieś z wieloma łukami, śnieżnobiałymi domami przyklejonymi jeden obok drugiego, uliczkami wyłożonymi kamieniem ze schodkami. W środku wsi znajduje się kamienny mostek, pod którym przepływa przez większość miesięcy w roku strumyk, któremu wieś zawdzięcza swoją zieleń, a trochę dalej jest też źródełko. Główną cerkwią wsi jest Św. Jan (gr. Aghios Ioannis) z imponującym marmurowym ikonostasem i starym mszałem, ale we wsi jest jeszcze wiele innych starych kościołów. W Mountados odbywają się dwa odpusty (gr. „panigiria”) – Św. Jana i Świętych Dobroczyńców (gr. Aghion Anarghiron) w Girla (wym. Jirla). Do początku 1800 r. w Mountados kwitła tradycja handlu, żeglarstwa i rybołówstwa, do lat 60. działała tłocznia oliwy należąca do najlepszych na wyspie. Z Mountados pochodzą też bracia Lambaki, rzeźbiarz w drewnie i grawer – Ioannis Platís oraz archeolog Lila Maragou (wym. Maragu).
JOANNIS PLATÍS
W muzeum kościoła Matki Boskiej znajduje się kilka dzieł Platisa, m.in. znany obraz Trójcy Świętej o wymiarach 24,5Χ29,5 cm, na którym przedstawionych zostało 57 scen religijnych, jak również „Matka Boska z Kikkos”. Innym znaczącym dziełem jest „Axion Esti” [tłum. „Godne jest” – słowa hymnu na cześć Matki Boskiej] znajdujące się na Świętej Górze Athos (gr. Aghion Oros). Joannis Platís brał udział w wielu wystawach, zdobywając uznanie, wykładał też przez wiele lat charytatywnie na Uniwersytecie Ludowym „Towarzystwa Przyjaciół Ludu”. W ciągu ostatnich 30 lat życia stracił wzrok i dlatego nie ma żadnych dzieł z tego okresu. Zmarł w 1928 r. w wieku 90 lat. BRACIA LAMBAKI Trzej bracia Lambaki pochodzą z Mountados. Pierwszy, Ioannis (1851-1916) był słynnym fotografem Igrzysk Olimpijskich w 1896 r., jak również fotografem Rodziny Królewskiej. Drugi, Jorgos (1854-1914) studiował archeologię chrześcijańską i stał się jednym z założycieli Towarzystwa Archeologii Chrześcijańskiej. Jemu zawdzięcza ocalenie i konserwację klasztor Dafni w Attyce, był też profesorem archeologii chrześcijańskiej na Uniwersytecie Ateńskim. Trzeci brat, Emmanuel (1859-1909), malarz, studiował w Szkole Sztuk Pięknych, a naukę kontynuował w Akademii w Monachium pod kierunkiem profesora Ν. Gizisa, dzięki stypendium Panhelleńskiej Fundacji Maryi Dziewicy (P.I.E.T). Jego dzieła zdobywały nagrody na różnych wystawach, a w roku 1905 założył Szkołę Malarstwa. Od 1903 r. do śmierci w 1909 r. był profesorem Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych. |
Karyá
Wieś Karyá (wym. Kariá), zbudowana na zielonym zboczu wzgórza, ma korzystne położenie w pobliżu Xombourgo, z widokiem na górę Kechrovouní, z kapliczkami, gołębnikami oraz monastyrem, który króluje na szczycie, a także na Chorę.
Nie przypadkowo zresztą stanowi jedną z najstarszych wsi wyspy, o czym świadczy jej nazwa Karyá (od plemienia zwanego Kares, które zamieszkiwało Tinos jako pierwsze). Inna teoria mówi, że nazwa pochodzi od słowa „karidies” (gr. orzechy), bo drzewa orzechowe porastały ten teren. Podczas rządów Wenecjan i w latach następnych zawsze była wsią gminną okolicy, tutaj działała pierwsza wytwórnia serów, szkoła żeńska, liceum, a później inna szkoła. Kilka starych willi oraz trzy kościoły parafialne (Św. Dymitra – gr. Aghios Dimitrios, Św. Elefteriosa – Aghios Elefterios i Zaśnięcia Bogarodzicy – gr. Kimisi tis Theotoku) odzwierciedlają dawną świetność. Nowsze domy, które zbudowano według tradycyjnych wzorców, piękne podwórka, ścieżki wyłożone kamieniami, źródełka oraz główny plac wsi zachęcają przyjezdnych do spaceru. Park wiejski, unikalny na całej wyspie, kryjący w sobie post - bizantyjską cerkiew Zaśnięcia Bogarodzicy oraz Pomnik Ofiar Wojny, dzieło Evrybiadesa Lampaditisa, stanowi znak rozpoznawczy wsi.
Z Karyá pochodzą: Chatzijorgakis Siotis, wielki czciciel Matki Boskiej, Joannis Antonis Siotis, minister edukacji w rządzie powstańczym w latach 1922-1923, jak również pierwsza rzeźbiarka z Cyklad, Irini Chariati. W Karyá jest także interesujące Muzeum Etnograficzne, które mieści się w starym budynku szkolnym, założone przez stowarzyszenie mieszkańców. Działają tu warsztat marmuru, stolarski oraz tawerna przy wąwozie ze starym źródłem. Prężne stowarzyszenie kulturalne wioski wydaje gazetę „I Foni tis Karias” (tłum. „Głos Karyá”) oraz organizuje imprezy, a także działa na rzecz zachowania tradycji i kultury tej historycznej wsi, ale też wyspy Tinos w ogóle.
LETNIE IMPREZY W KARYA W roku 1996 stowarzyszenie mieszkańców Karyá, zamykając 50 lat twórczej działalności, zaczęło organizować imprezy otwarte na placu wsi. Te wydarzenia, które są kontynuowane do dziś, stanowią atrakcję wyspy, przyciągając sympatyków wsi, mieszkańców wyspy i licznych gości. Historia, kultura, język i religia stają się tematem festiwali, w których uczestniczą wybitni mieszkańcy Tinos, co świadczy o ich sukcesie. Tematy takie jak: „Język grecki i dialekty Tinos”, „Historia Xombourgo” „Rola kleru w rozwoju Kościoła Prawosławnego”, „Współcześni poeci Tinos”, „Prasa Tinos i jej historia”, „Statki ubiegłego wieku” to tylko część tego, co zostało zaprezentowane. Na końcu każdego festiwalu gościnni mieszkańcy Karyá częstują gości domowymi słodyczami i rakiją. |
Tripotamos - Sperados
Tripotamos to pierwsza wieś, którą spotykamy jadąc w głąb wyspy, u podnóża Xombourgo, zbudowana pomiędzy trzema rzekami – strumykami, od których wzięła nazwę (gr. „tria” – trzy, „potamos” – rzeka). Jest jedną z najstarszych wsi wyspy, z łukami, podwórkami, schodkami, dróżkami wyłożonymi kamieniem i tradycyjnymi, ale też nowoczesnymi domami, dzięki rozkwitowi budownictwa w ostatnich latach. Kościół parafialny Objawienia Marii Panny (gr. Isodion tis Theotoku) wyróżnia się wielkością, a w jego święto wieśniacy, kontynuując starą tradycję, goszczą w swoich domach przybyłych wiernych. W Tripotamos świętuje się Narodzenie Jezusa (Kavos) w czasie świąt Bożego Narodzenia, łącząc elementy noworoczne średniowieczne i z góry Athos. W okolicy działa wytwórnia sera, jak też liczne warsztaty ceramiczne i cukiernie.
Do Tripotamos należy również mała osada Sperados. Jej małe domki czynią ją malowniczą i uroczą, a tradycyjna ścieżka, pośrodku której znajduje się stara szkoła, łączy ją z Tripotamos. Te dwie osady wydały wielu profesorów, jak Markos Siotis – profesor akademicki, artystów, jak G. Paraskevás – malarz ikon, Fr. Desipris – grawer, malarz ikon, D. Desipris – malarz. Żył tu również filozof Kornilios Kastoriadis.
UCZTA PRZYJAŹNI WE WSI TRIPOTAMOS (ΚΑVOS) Istnieje pewien bożonarodzeniowy zwyczaj, który kultywuje się co roku 25 grudnia w Tripotamos. Jedna rodzina, której przewodzi „kavos”, przez cały rok przyjmuje na siebie zobowiązanie dbania o kościół parafialny wsi – Isodia tis Theotoku, czyli kościół Objawienia Marii Panny. Lider w południe Bożego Narodzenia przygotowuje obfity posiłek (zupa, gotowane mięso, gulasz stifado z cebulą, dolmades, pieczeń, owoce), który symbolizuje jedność i braterstwo, a uczestniczą w nim tylko mężczyźni pochodzący z tej wsi oraz pop z przynależnej parafii. Po posiłku niektórzy z zebranych wraz z popem przy wtórze pieśni bożonarodzeniowych przenoszą ikonę Narodzenia Pańskiego do domu gospodarza, który przyjmie obowiązki w nowym roku. Gdy dotrą do domu, ikona jest umieszczona na stole obok popa, który dzieli świąteczny chleb i wszyscy palą świece. Gdy nowy „kavos” przejmie już obowiązki, częstuje słodyczami, wymieniane są życzenia i ikona wraca do kościoła. Następnego dnia znów wszyscy zbierają się w domu poprzedniego „kavosa” i jedzą to, co zostało z dnia poprzedniego. Obowiązki starego „kavosa” kończą się wraz z ucztą bożonarodzeniową, ale pozostaje jeszcze jeden – palenie lampy przed ikoną aż do końca starego roku. Zwyczaj ten istnieje od bardzo dawnych czasów i – jak się wydaje – będzie zachowywanie jeszcze przez wiele lat, ponieważ lista „kavosów” sięga dwóch dekad od dziś.
DZIEŃ ŚW. TRYFONA (Ο1/02) Pierwszego lutego, w dzień Św. Tryfona, po otwarciu beczek z młodymi winami Św. Minasa (11 listopada), w ostatnich latach urządza się konkurs na najlepsze wino. Tego dnia w kaplicy tego świętego we wsi Tripotamos, po mszy świętej wyprawiany jest festyn (gr. „panigiri”) z udziałem mieszkańców Tripotamos, gdzie wino leje się strumieniami, bo na konkurs win lokalni wytwórcy przynoszą swoje młode wino. Spośród zgromadzonych wyłaniane jest jury i każdy podaje mu wino do spróbowania. Jury wybiera najlepsze wino, a wszyscy składają życzenia i gratulacje jego wytwórcy. Następnie wspólnie ucztują, piją i tańczą. |
Ktikados
Jest to tradycyjna wieś z widokiem na Kionia, z dużymi domami ozdobionymi świetlikami, z uliczkami wyłożonymi kamiennymi płytami i łukami. Przy wejściu do wsi wyróżnia się katolicki kościół Św. Krzyża (gr. Timiu Stawru) z imponującą dzwonnicą, którego powstanie datuje się na XVII w., zaś nieco dalej cerkiew prawosławna Megalomata (tłum. Wielkooka), nazywana tak z powodu ikony Matki Boskiej, z unikalnym marmurowym wejściem. Malowniczości wsi dopełnia stare źródło z kamiennymi pralniami. We wsi znajdują się też kafenion i tawerna.
UCZTA MIŁOŚCI WE WSI KTIKADOS Co roku drugiego dnia po Wielkanocy, po mszy świętej w głównym kościele wioski - Ipapanti (tłum. Odnalezienia Jezusa w świątyni) - odbywa się procesja z ikoną Zmartwychwstania po całej wiosce. O 12.00 w południe |
bicie dzwonu przywołuje wszystkich mieszkańców, prawosławnych i katolików, jak również gości, na Wspólną Ucztę, do sali w podziemiach kościoła, która może pomieścić 300 osób. Tam wszyscy siedzą razem, jedzą zupę na mięsie (cielęcina), mięso pieczone, różne przystawki przygotowane przez kobiety ze wsi. Po posiłku zaczynają się psalmy i kazanie popa, a następnie wspominany jest każdy duchowny, który służył w parafii oraz zmarli z wioski. Gdy kończy się hymn ku czci Trójcy Świętej, na tacę, która krąży po sali, wszyscy składają ofiary na zachowanie zwyczaju „Miłości”.
Chatzirados
Jest to malownicza wieś z pięknym widokiem na morze, uliczkami wyłożonymi płytami, białymi domkami oraz ukwieconymi ogródkami. Zdobi ją katedra Trójcy Świętej ( gr. Aghia Triada), którą datuje się na rok 1850, z podwórkiem wyłożonym kamyczkami, zaś na placu wsi znajduje się drugi kościół parafialny – stara Aghia Triada, który został przemianowany na Metamorfosi tou Sotiros (Przemienienia Pańskiego). Przy wejściu do wsi działa kafenion-tawerna.
Kampos
Znajduje się w centrum wyspy, w żyznej dolinie lądu Tinos. We wsi znajduje się cerkiew Św. Ekateriny (prawosławna), której budowę rozpoczęto w 1767 r., ale ukończono ją w latach 1771-1774, pod panowaniem Rosjan, pod patronatem i z pomocą rosyjskiego admirała Orłowa, a nazwę swą otrzymała na cześć carycy Rosji Katarzyny II. Drugi kościół, Trójcy Świętej (gr. Aghia Triada), katolicki, wyróżnia się pięknym dziedzińcem wyłożonym kamyczkami. Z Kampos pochodziła mniszka Lukia Negreponti (później święta) Pelagia, której objawiła się ikona Matki Boskiej. Na krańcu wsi położona jest stara szkoła, którą gmina Xomvourgo przeznaczyła na Muzeum Kostasa Tsoklisa. Jest to jedyne muzeum artysty i stanowi atrakcję dla zwiedzających wieś i w ogóle wyspę Tinos. W okolicy Kampos działał do niedawna ostatni młyn z wiatrakiem na Tinos, który jest najlepiej zachowany, a także istnieje do dziś źródło z pralnią. W Kampos działa piekarnia, która wypieka pyszne sucharki (gr. „paksimadia”), oraz kafenion.
ŚWIĘTO MIODU W KAMPOS (15/09) Na początku września w Kampos celebrowana jest produkcja miodu. Wszyscy pszczelarze – wytwórcy przynoszą swoje |
świeże wyroby i częstują zgromadzonych, aby uczcić ten słodki zwyczaj. Poczęstunek jest kontynuowany z rakomelo [tłum. rakija z miodem i ziołami], słodyczami, różnymi przekąskami, a potem zaczyna się zabawa przy wtórze skrzypiec z tradycyjnymi tańcami – „sirtos” i „balos” - oraz pieśniami ludowymi.
Tarampados
Zbudowana na krótko przed rokiem 1700, mała wieś Tarampados jest jedną z najmłodszych na Tinos. Ma dużo łuków i wyjątkowo pięknych domów, a nad wsią góruje cerkiew Świętych Archaniołów (gr. Aghion Taksiarchon). Tutaj żyła mniszka, której objawiła się ikona Matki Boskiej Vrisi (gr. Panagia tu Wrisiú), która przechowywana jest w cerkwi. Na krańcu wioski, w dolince osłoniętej od wiatru, znajduje się kilka z największych, najstarszych i najpiękniejszych gołębników wyspy, z których większość została odnowiona z inicjatywy stowarzyszenia ochrony środowiska „Przyjaciele Zieleni”.
MATKA BOSKA WE VRYSI Matka Boska Vrisi (gr. Panagia tu Wrisiú) jest celem największego katolickiego ruchu pielgrzymkowego na Tinos. Kościół oraz jego zespół budynków znajdują się przy drodze do Exo Meri, w pobliżu skrzyżowania Św. Mariny, w stronę morza. Jest zbudowany na terenie zielonym, wśród drzew oliwn Według tradycji, ikona miała różne przygody. Kiedyś zawędrowała do Konstantynopola, aby uzdrowić pewnego chorego, a on po odzyskaniu zdrowia odesłał na Tinos jej wierną kopię zamiast oryginału. To oszustwo wyszło na jaw po jego śmierci i prawdziwa ikona wróciła na miejsce. Obecnie we Vrisi wystawiona jest kopia ikony. |
ych, osik, cyprysów i eukaliptusów. Jest tu naturalne źródło obfite w wodę, które prawdopodobnie dało nazwę okolicy Vrisi – gr. źródło.
źć ikonę. Po wielu staraniach mniszka nakłoniła miejscowych do poszukiwań i rzeczywiście ikona została odnaleziona pod trzcinami, zgodnie ze wskazówkami Matki Boskiej. Została przeniesiona do kościoła w Tarampados, ale chociaż postanowiono ją tam zostawić, wracała na miejsce, gdzie ją wykopano. W ten sposób zbudowano małą kapliczkę w tym miejscu pod wezwaniem Matki Boskiej Vrisi. Dziś ikona jest przechowywana przez cały rok w głównym kościele Tarampados, a w wigilię święta 15 sierpnia jest przenoszona do Vrisi, gdzie odbywa się wielki odpust i zgromadzenie katolickich księży oraz wiernych z Tinos i nie tylko. Drugie wielkie święto odbywa się w pierwszą niedzielę maja – jest to święcenie wszelkich pojazdów i ich kierowców.
Smardakito
Wieś ta zachowuje w stopniu większym niż inne tradycyjną architekturę Tinos. Z widokiem na dolinę Komi i Xombourgo, jest bardzo zielona dzięki wodom, które występują w okolicy. Na placu wsi znajduje się kościół Św. Antoniego (gr. Aghios Antonis) z wysoką wieżą dzwonnicy, a naprzeciwko znane źródełko z orzeźwiającą wodą. Miejscowa wspólnota stworzyła muzeum etnograficzne z kolekcją starych mebli, haftów, sprzętów użytku codziennego oraz narzędzi rolniczych, które pochodzą z okresu od XVI w. do dziś.
Kardianí
Pierwsza wieś, którą spotykamy jadąc w stronę Exo Meri, w południowo-zachodniej części wyspy, to Kardianí. Jest to wyjątkowa wieś ze względu na swoje położenie, źródła, które ją nawadniają oraz archeologię. Jest zbudowana jak amfiteatr na zboczu góry Pateles z widokiem na Morze Egejskie i pobliskie wyspy. Wieś posiada dużo zieleni dzięki licznym źródłom wody, co poświadczają rozmieszczone wszędzie fontanny, również w domach. Nie jest zresztą przypadkiem, że ta okolica to jedno z najstarszych miejsc, gdzie znaleziono ślady osadnictwa na wyspie. Należą do nich grobowce z okresu geometrycznego oraz płaskowyż „Pole walki” bardziej na północ. Wieś zamieszkują wyznawcy prawosławia, którzy mają swoją cerkwie parafialną Trójcy Świętej (gr. Aghia Triada) oraz katolicyzmu – z dwoma kościołami, Wniebowzięcia NMP (gr. Metastasi tis Theotoku, zwany przez mieszkańców „Santissimos”) oraz Narodzin Matki Boskiej (Kiurá). Malownicze kamienne uliczki z łukami i schodkami oraz wspaniała architektura domów to wyraz artystycznego zmysłu mieszkańców Kardianí, którzy dekorując wieś zachęcają gości do zwiedzania. Są tu dwa stowarzyszenia kulturalne – Świętej Trójcy i „Braterstwa Kardianiotów z Tinos”. Urodził się tu historyk – badacz Stefanos Delatolas. We wsi jest tradycyjny kafenion – sklep z różnościami oraz tawerna. Poniżej Kardianí znajdują się trzy piękne plaże, zatoka Giannaki (wym. Jannaki), Kalyvia (wym. Kaliwia) i Święty Piotr (gr. Aghios Petros) z kaplicą pod jego wezwaniem.
Ysternia (wym. Isternia)
To jedna z największych wsi Tinos, położona na zboczu góry Meroviglia, z fantastycznym widokiem na wyspę Syros, prawdziwy balkon Morza Egejskiego. Znajduje się na południowo-zachodnim krańcu wyspy – stąd jej nazwa (gr. „isternós” – ostatni, krańcowy). Wieś jest położona w pobliżu złoży marmuru i wszędzie jest on obecny: w domach, portalach, ogrodach, fontannach, posągach i pomnikach, które stworzyli miejscowi rzeźbiarze, na schodach, nawet na podłogach, gdziekolwiek sięga wyobraźnia rzeźbiarza z Ysterni, bieli się marmur. Plac N. Glinisa z popiersiem patrona wsi zachęca przybyszy do odpoczynku w cieniu wiekowego platanu i do skosztowania wody z marmurowej fontanny. W centrum wsi znajduje się bizantyjski kościół Św. Paraskevi, wyłożony marmurem na zewnątrz, jak i wewnątrz – stanowi on dzieło sztuki, do którego powstania i dekoracji przyczyniło się wielu miejscowych artystów. Z Ysterni pochodzi wielu sławnych rzeźbiarzy, jak Antonios Sochos, Lazaros Lameras, G. Kyrarinis, Jakub i Franciszek Malakates oraz bracia Fytali, działa tu też muzeum prezentujące dzieła isternijskich artystów.
Stowarzyszenie kulturalne wsi wydaje gazetę „Ysterniotika” (tłum. „Isternijskie” [Nowiny]) od 1983 r., gdzie znajdziemy informacje o organizowanych przez nie imprezach na rzecz zachowania tradycji i kultury wsi. Są tu także kafeniony, tawerny, sklepy, pokoje do wynajęcia oraz warsztat rzeźby w marmurze. Jedna z dróg prowadzi ze wsi na plażę Schinaki, gdzie znajdziemy pokoje do wynajęcia, tawerny z owocami morza i kilka innych pięknych plaż. Na północ od wioski koło drogi, która wiedzie do Pyrgos, spotykamy jedno z najbardziej imponujących miejsc wyspy, gdzie zachowały się ruiny młynów wiatrowych, przykłady minionej świetności i chwały Isternijczyków, które zostały wpisane na listę chronionych zabytków. W pobliżu tej okolicy położony jest „Evangelistraki”, kościół „ponownego znalezienia”, który został zbudowany po uratowaniu ikony Zwiastowania (gr. Evangelismos), gdy została skradziona.
JORGOS VITALIS
LAZAROS SOCHOS Lazaros Sochos urodził się w 1862 r. i w wieku 14 lat studiował już w Szkole Sztuk Pięknych w Atenach. Po ukończeniu studiów, w 1881, korzystając ze stypendium Świętej Fundacji Kościoła Zwiastowania na Tinos, wyjechał na studia do Paryża. Tam studiował na Akademii Sztuk Pięknych i zdobył uznanie. W Paryżu otworzył warsztat rzeźby w marmurze, gdzie zgromadzili się najwięksi artyści Europy. Tworzone tam dzieła były inspirowane grecką historią i naturą. Wydaje się, że wpłynęły na niego również dzieła Rodina, choć wyróżniał się romantyzmem. Jest jednym z najczęściej nagradzanych artystów, ponieważ otrzymał aż 17 nagród. W 1905 r. razem z Lazarosem Fytalisem podjął się odtworzenia Lwa Cheronii, jednocześnie nadzorując prace na stanowisku archeologicznym w Olimpii. W 1908 r. objął katedrę w Szkole Sztuk Pięknych w Atenach, a 3 lata później zmarł w wieku 49 lat.
ANTONIOS SOCHOS
LAZAROS LAMERAS
BRACIA MALAKATE
BRACIA FYTALE (Jorgos, Markos, Lazaros, Ioannis, Charalambos) Urodzeni w Ysterni krótko po 1820, odziedziczyli talent |
a Syros, gdzie otworzył 
warsztat rzeźby w marmurze i stworzył wspaniałe rzeźby zdobiące miasto Hermopolis, jak marmurową płaskorzeźbę Św. Mikołaja. Ozdobił też pałac królewski i wille ateńskie, był doradcą premiera Charilaosa Trikupisa w zakresie dekoracji Aten. Wśród jego dzieł wyróżnia się statua angielskiego polityka filhellena Gladstone’a w ogrodzie Uniwersytetu Ateńskiego.
po ojcu – rzeźbiarzu w marmurze. Stworzyli pracownię w Atenach, przez którą przewinęło się wielu artystów w latach 1840-1878. Wszyscy bracia wyróżniali się w sztuce i wzajemnie uzupełniali. Ich prace można zobaczyć na Cmentarzu I w Atenach.Tzados
Jest to mała, malownicza wioska zbudowana jak piramida na zboczu Kechrovouní, z kościołem Świętej Anny (gr. Aghia Anna) w najwyższym punkcie. Latem, w dniu jej święta, mnóstwo ludzi przyjeżdża na sławny odpust (gr. „panigiri”) i dla gościnności mieszkańców. W zielonej dolinie znajduje się tradycyjne źródło, bieżące wody i pralnia, gdzie prano ubrania.
Kechros
Mała i gościnna wioska z pięknymi domami i kościołem Matki Boskiej Myrtiotissy o pięknej dzwonnicy. Jest znana ze sztuki tworzenia siodeł końskich, która kwitła tu dawniej, jak również wielu cukierników, którzy pochodzą stąd, a pracują w Atenach lub innych miejscach.
Mesi
Znajduje się w środkowej części okolicznej sieci dróg – stąd jej nazwa [gr. „mesi” – środek], gdyż w jej granicach leży „Pendostrato” [tłum. 5 dróg], gdzie zbiega się 5 głównych dróg prowadzących do wszystkich wsi Tinos. Wieś posiada kilka łuków, piękny plac w centrum i wspaniałą cerkiew Taxiarchon (Archaniołów) przy wjeździe. W Mesi mieści się klasztor Św. Franciszka, gdzie działa muzeum narzędzi rolniczych, a także tawerny, cukiernia i piekarnia.
Stení
To duża wieś zbudowana u podnóża góry Tsikniás, której mieszkańcy dają przykład zgodnego współżycia wyznawców prawosławia i katolicyzmu na przestrzeni wieków. Święty Antoni, w osadzie Kamari, cerkiew prawosławnych, to stara świątynia z pięknym rzeźbionym w drewnie ikonostasem, amboną i tronem biskupim. W Kato Stení katolicki Święty Mikołaj (gr. Aghios Nikolaos) - piękny, niedawno odnowiony kościół. Wieś ma dużo łuków, tradycyjne domy, ale też wiele nowoczesnych, mieszkańcy mogą korzystać z przedszkola, szkoły podstawowej, lecznicy, marketu, rzeźni oraz różnych sklepików, kafenionów i tawern. W miesiącach letnich działa muzeum etnograficzne założone w 2000 r. przez dwa prężne stowarzyszenia wsi „Tsiknias” i „Aghios Antonios”. Wystawione są w nim stare elementy wyposażenia domów, wiele z nich to unikaty, bardzo interesujące.
Potamiá
Potamiá znajduje się niedaleko Stení i widać stąd wyspę Mykonos oraz Morze Egejskie. Otoczona jest zielenią i dolinkami z bieżącymi wodami, które dawniej poruszały młyny wodne w okolicy. Tradycyjne domy, zbudowane jeden przy drugim, zdobią wieś, zaś w jej centrum króluje kościół Matki Boskiej Karmilo (gr. Panagia tis Karmilou). W Potamiá pozostali tylko nieliczni mieszkańcy, głównie rolnicy, a latem stowarzyszenie organizuje różne imprezy. Stąd można dotrzeć do przepięknych plaż Santa Margarita i Faneromeni.
Myrsini
Przy drodze ze Stení w kierunku Livady położona jest Myrsini, tradycyjna wieś z kościołem Zwiastowania Matki Boskiej (gr. Panagia tis Ewangelistrias), trójnawowym, wspaniałym, o pięknej architekturze. We wsi jest kafenion i sklep wielobranżowy, stąd też prowadzą ścieżki na Tsikniás, najwyższy szczyt Tinos, oraz do cerkwi Profitis Ilias tam położonej.
Falatados
Jest to druga po Pyrgos co do wielkości wieś na Tinos, której powstanie datuje się na 1400 r. n.e., z wąskimi kamiennymi uliczkami, wieloma łukami. Mieszkańcy organizują wiele imprez kulturalnych i religijnych. Ważne są kościoły: Świętej Trójcy (gr. Aghia Triada) z ogromną, imponującą kopułą oraz Jana Ewangelisty (gr. Ioannis Theologos) z dziedzińcem wyłożonym kamyczkami, który uległ zniszczeniu w 1902 r., dalej od wsi Theoskepasti zbudowany pod wystającą skałą. W Falatados znajdziemy kafeniony, tawerny z lokalnymi daniami i sklepy. Funkcjonuje także wystawa sztuki figuratywnej ze współczesnymi i starymi eksponatami oraz „dom wystaw”, który mieści się w starym budynku szkoły i prezentuje obrazy znanych malarzy. W Falados zachowały się i działają również liczne stare tłocznie win i wytwórnie rakiji, co roku we wrześniu urządza się festiwal, gdy rusza produkcja tego trunku.
RAKIZIO „Rakizio” to pomieszczenie pomocnicze wiejskiego domu, gdzie rolnicy wytwarzają rakiję, tradycyjny napój alkoholowy Tinos. Rakí jest produkowana z „tsampura” – pozostałości winogron po wytłoczeniu soku na wino, które wkłada się do wielkiego miedzianego kotła zakończonego zwężeniem z zamontowanym korkiem z przyłączoną rurką. Kocioł stawia się na dużym ogniu i para z wytłoczyn przechodzi rurką przez naczynie z zimną wodą, skrapla się pod wpływem zimna, spływając po ściankach rurki do innego naczynia. Pierwsza rakija, „protorako”, która wypływa z rurki, jest bardzo mocna i dawniej używano jej zamiast spirytusu do odkażania, później płynie już normalny trunek. We wsi Falatados „rakizio” stało się świętem - co roku w pierwszym tygodniu września ludzie z całej wyspy gromadzą się w szkole wiejskiej, aby świętować produkcję śpiewem i tańcami przy wtórze skrzypiec i lauto [tłum. tradycyjny instrument strunowy, lutnia]. |
Koumaros (wym. Kumaros)
Jest to mała tradycyjna wieś zbudowana na stromym zboczu góry Fourka (wym. Furka), w cieniu zwisającej skały Xombourgo, z góry widać równinę i większość wiosek w głębi wyspy. Stara ścieżka łączy Koumaros z wiekowym zamkiem Xombourgo. We wsi jest kafenion ze szwedzkim systemem, gdzie każdy obsługuje się sam. W pobliżu wsi znajdują się też ruiny starego klasztoru Urszulanek i kaplica Świętej Anieli (gr. Aghia Angela), twórczyni konwentu.
Volax
Ta wieś została zbudowana w wyjątkowym miejscu, nie tylko na Tinos, ale na całym świecie. Jej białe domy są ulokowane wśród granitowych głazów, dając niesamowity widok. We wsi działają jedyne na wyspie warsztaty koszyków, a rzemieślnicy oferują przybyszom swoje dzieła. Na krańcu wsi jest mały otwarty teatr, który nadaje miejscu szczególny klimat, zaś w jednym z domów w Volax działa muzeum etnograficzne. Przy wjeździe do wsi są też tawerny przyjmujące gości.
FENOMEN KRAJOBRAZU VOLAX Do atrakcji Tinos należy krajobraz wokół wsi Volax. Turysta staje przed fenomenem ogromnych okrągłych głazów rozsianych lub pogrupowanych na bezkresnym terenie. Wielkie i małe kamienie (gr. „volos” – grudka, kamień), które dały nazwę wsi zbudowanej wśród nich, budzą ciekawość i domysły na temat swego powstania oraz kształtów. Jedni twierdzą, że to granit, który z upływem czasu i postępem korozji i erozji, rozpadał się na kawałki. Dzisiejszy okrągły kształt nadały im czynniki zewnętrzne, jak wilgoć, wahania temperatury i wiatr. Z drugiej strony jednak mity podają, że to zjawisko to meteoryty lub pozostałości po walce Tytanów lub że pozostawiło je morze, które kiedyś zakrywało okolicę. Jakkolwiek widok jest niesamowity i wart podziwiania przez przyjezdnych. |
Xinara
Wieś ta zlokalizowana jest na zboczu Xombourgo, zbudowana wśród pinii i palm, ze starymi domami i dwoma katolickimi kościołami na swoich krańcach – Matki Boskiej Rodario (metropolia katolickiego Arcybiskupa Tinos) i apostołów Piotra i Pawła. W średniowieczu było tu centrum przemysłu i handlu wyspy. Przy wjeździe wyróżnia się duży budynek, siedziba Katolickiej Archidiecezji Tinos, gdzie w ostatnich latach mieścił się Urząd Gminy Exombourgo. W „Pałacu Biskupa” mieści się archiwum katolickich kościołów (najstarsze na Tinos) oraz muzeum sztuki sakralnej, gdzie zgromadzono eksponaty z 23 katolickich kościołów wyspy, ale też z innych wysp Cyklad.
ARCHIWUM KATOLICKIEJ ARCHIDIECEZJI TINOS Archiwum mieści się w siedzibie katolickiej archidiecezji Tinos we wsi Xinara i jest przede wszystkim kościelne, ale zawiera też pisma związane z życiem wsi na Tinos w minionych wiekach. Najstarsze pismo, które datowane jest na 1390 r., dotyczy wspólnoty katolickiej.
-Dokumenty sądu kościelnego. Dotyczą głównie życia mieszkańców i ich sporów oraz innych, pisma sądowych z czasów panowania Wenecjan i Turków. Oprócz tego są też przechowywane archiwa kościołów katolickich wysp Mykonos, Andros, Chios, Mytilini i Samos. Są także inne pisma, jak kodeks sądu kościelnego z Krety (1580-1610), rozkazy sułtanów i tureckich dowódców itp. Archiwum jest uporządkowane do roku 1850 i dostępne publicznie, obecnie są próby sklasyfikowania również pozostałych pism. |
Loutrá
Wieś ta wzięła swą nazwę od łaźni (gr. „lutra”), które istniały dawniej w okolicy. Jest bardzo zielona i z mnóstwem ogrodów i drzew cytrusowych. Ma długą historię – tutaj zbudowali swoje klasztory jezuici po klęsce Kastro na początku XIX w., jak również siostry Urszulanki. Było to jedno z najważniejszych osiedli wyspy w ostatnich dwóch wiekach i stanowiło centrum kulturalne i religijne. W klasztorze jezuitów działa muzeum etnograficzne, w którym można podziwiać, oprócz przedmiotów klasztornych, narzędzia rolnicze i inne z dwóch ostatnich wieków, tłocznię oliwy, wina, „rakizio”, aptekę szkolną, różne środki audio-wizualnego nauczania i wiele innych eksponatów. W Loutrá znajduje się zabytkowy kościół Św. Jana (gr. Aghios Ioannis, XIX w.) zbudowany w stylu baroku neoklasycznego ze wspaniałym wystrojem wnętrza. W klasztorze Urszulanek wystawione są ręcznie pisane księgi uczennic, pianina i inne instrumenty muzyczne. Stowarzyszenie kulturalne wsi organizuje często festiwale kulturalne.
KLASZTOR URSZULANEK Został założony w Loutrá w 1862 r. przez mniszkę Zgromadzenia Urszulanek. Początki były obiecujące, mieścił się tam sierociniec, pensja, francuskie gimnazjum, uniwersytet, grecka szkoła podstawowa i szkoła tkacka. Największy rozkwit przypadł na koniec XIX w., na początku XX w. przebywało tu ponad 300 uczennic z całej Grecji. W czasie II wojny światowej szkoła została zamknięta i po jej zakończeniu wznowiła działanie jedynie jako szkoła podstawowa, która została zamknięta ok. roku 1980, zaś szkoła tkacka działała do roku 1990. Obecnie budynek jest znakiem rozpoznawczym wsi i śladem jej dawnej świetności. |
Skalados
Wieś zbudowana na zboczu góry z niezliczonymi schodkami i pięknym widokiem na okoliczne wsie, gdzie architektura tradycyjna łączy się z nowoczesną. Wieś ma kafenion i tawernę, gdzie przejezdni mogą zrobić sobie miłą przerwę.
Krokos
Wieś zawdzięcza swoją nazwę kwiatom krokusów, z których pozyskuje się szafran, będący cenioną przyprawą. Zbudowana jest w wąwozie, po drodze do Komi i oferuje odwiedzającym miły chłód. Jest ojczyzną doktora-filozofa Markaki Zaloni, który spisał historię Tinos w 1809 r. Wieś posiada kafenion i tawerny.
Monastiria
To opuszczona wieś położona w niezwykłym miejscu, przypomina muzeum na świeżym powietrzu i często organizuje się tutaj wystawy. Pobielony kościół Św. Józefa (gr. Aghios Josif) przy wjeździe do wsi góruje nad zniszczonymi domami i tworzy wspaniały kontrast.
Sklavochoriό
To mała wieś, dobrze ukryta, z unikalnym widokiem na dziką, górzystą część Tinos i wieś Agapi. Wartościowa jest cerkiew Trójcy Św. (gr. Aghia Triada) oraz pralnia z 1821 r. Stąd pochodził wielki malarz Nikolaos Gizis i można tu zwiedzić jego dom rodzinny. Jest to jedyna prawosławna wieś wśród katolickich wsi w głębi Tinos.
NIKOLAOS GIZIS Urodził się w 1842 r. w Sklavochorió na Tinos. Od lat dziecięcych zaczął zajmować się szkicowaniem i różnego typu rysunkami. W 1850 r. jego rodzina przeniosła się do Aten i ojciec chciał go wykształcić na stolarza w małym warsztacie, który posiadał. Z pomocą matki Nikolaos studiował przez rok na Politechnice. Zgodnie z regułą Szkoły Sztuk Pięknych, uczniowie musieli skończyć 12 lat, aby móc studiować, a mały Gizis miał zaledwie 8 lat. Jednak z zaświadczeniem, gdzie wpisano m W 1872 r., gdy wrócił do Aten, otworzył pracownię malarską, lecz 2 lata później wrócił do Monachium, do czego zobowiązywało go stypendium. Zdobył uznanie głównych krytyków Monachium za swoją twórczość, a w 1888 r. został profesorem sztuk pięknych Akademii w Monachium. W grudniu 1900 r. zmarł w Monachium, otoczony przyjaciółmi i rodziną, pogrążając w smutku świat artystyczny, uczniów i grecką społeczność Monachium. W centrum zainteresowań malarskich Gizisa był człowiek w idealistycznym otoczeniu, szczególnie wydarzenia życia rodzinnego, ale też świat dzieci, w którym wyrażał swoją psychikę. Oprócz Wschodu, który odwiedził kiedyś z przyjacielem N. Litrasem, inspirowała go mitologia i antyk, np. postać kobiety grającej na lirze. W ostatnich latach życia artysta w dziełach religijnych wyrażał swój niepokój egzystencjalny. Środowisko pełni tu drugorzędną rolę, rządzą światło i ciemność. Do jego sławnych dzieł należą „Tajna Szkoła” i „Pocałunek” i inne. |
u 4 lata więcej, zakończył studia w 1861 r. W 1865 r. otrzymał stypendium Świętej Fundacji Zwiastowania na Tinos i przez 7
lat studiował w Monachium, doskonaląc się i tworząc własny styl.
Agapi
Tradycyjna i gościnna wieś położona na wzgórzu, z piękną architekturą, łukami, portalami, kamiennymi uliczkami i źródełkiem. Rzeczka, która płynie u podnóża góry oraz dobrze zachowane gołębn
iki przy wjeździe budzą zainteresowanie przybysza. Zabytkowy kościół Św. Agapitosa dał nazwę wiosce [gr. „aghapi” – miłość, „aghapitos” – ukochany]. Są tu kafeniony, tawerna, stąd biegnie droga do kościoła Matki Boskiej z Vournios (gr. Panaghia Vourniotisa), gdzie 8 września, na urodziny Matki Boskiej, odbywa się święto („panigiri”).
Perastra
Wieś zbudowana w wąwozie o tej samej nazwie, koło Komi, gdzie wiedzie tradycyjna ścieżka. Jest bardzo zielona, z pięknymi kamiennymi mostkami, zimnymi źródłami oraz ruinami tłoczni oliwy i młynów wodnych.
Komi
Główna wieś Tinos, zbudowana w żyznej dolinie wyspy, Livadi. Jest to jedna z bardziej żywotnych wsi wyspy, z dużą liczbą mieszkańców i dzieci. Jest też samowystarczalna, ponieważ ziemia rodzi tu wszelkie produkt
y, nie tylko dla mieszkańców, ale także sąsiednich wsi i Chory. Z Komi pochodzi większa część produkcji rolnej wyspy, głównie owoców i karczochów. Znane jest święto karczochów, które odbywa się w Komi co roku na początku maja. Wieś oferuje sklepy różnego rodzaju, ma też prężnie działające stowarzyszenie kulturalne. Ciekawym obiektem jest katolicki kościół Św. Jana (gr. Aghios Ioannis) z przedchrześcijańską marmurową rzeźbioną kolumną na dziedzińcu.
ŚWIĘTO KARCZOCHA |
Kato Klisma
Jedna z bardziej urodzajnych wsi wyspy, tu zaczyna się dolina Livadi. Ma dużo wód, szuwarów i sporo zieleni. Interesujący jest kościół Św. Anastazji, zbudowany na miejscu wczesnochrześcijańskiej świątyni, jak również ruiny starych tłoczni oliwy.
Aetofoliá
Wieś zawdzięcza swoją nazwę miejscu, gdzie została zbudowana, wysoko na szczycie Voria Vouni [gr. „aetos” – orzeł, „folia” – gniazdo]. Jest malownicza, z zachowanymi tradycyjnymi elementami wyspiarskiej architektury i pięknym widokiem na Kato Meri. Nowa droga, która powstała niedawno, prowadzi do wsi Exo Meri poprzez miejsce zwane „Wieżą Córki”(gr. Tis Koris o Pyrgos), jedno z najstarszych na wyspie. Od 2009 r. istnieje tu Muzeum Ceramiki, które założyło Centrum Studiów nad Nowoczesną Ceramiką z Aten.
Karkados
Osada, której nazwa pochodzi od słowa „chalkados” (miedź), z powodu starożytnej kopalni miedzi, która znajdowała się w okolicy. Znakiem charakterystycznym dla wioski jest dzwonnica starego kościoła Zbawiciela (gr. Sotiros), która jest trochę przekrzywiona i dlatego nazywana „małą Pizą”.
Kalloní
Duża wieś na skraju wąwozu Komi z dużą ilością zieleni i pięknymi łukami. Stara nazwa to „Keliá” od cel pustelników, którzy żyli w okolicy (gr. „kelí”). Słynny jest kościół Św. Zachariasza, jeden z największych na Tinos, z pięknym dziedzińcem wyłożonym kamyczkami i klasztorem Świętej Ipakoí. Świniobicie, chociaż odbywa się w wielu wioskach, tutaj przeradza się w festiwal, a w ostatnią niedzielę karnawału mieszkańcy kultywowali zwyczaj palenia Karnawału. We wsi znajduje się kafenion, tawerna, sklep wielobranżowy oraz inne sklepiki. Z Kalloní można dotrzeć do Exo Meriá drogą, która łączy się z główną drogą Chora-Pyrgos.
ŚWINIOBICIE
|
ychodzą pierwsze deszcze, wybiera się dzień, w którym zabiją prosię, o czym decyduje jego waga – powód do dumy właściciela. Dobrze odżywione prosię może osiągnąć ok. 200 kg, a to oznacza obfitość mięsa i tłuszczu dla rodziny i całej wsi. Zabicie prosiaka odbywa się wczesnym rankiem z pomocą wielu współmieszkańców, a gospodarzowi składa się życzenia. Następnie mięso jest czyszczone, uczestnicy są częstowani rakiją, suszonymi figami, migdałami, orzechami, lukumi (rachatłukum) itp. Zabite zwierzę zawieszone jest wysoko na haku do rozbioru, a wnętrzności są smażone lub gotowane w garnku przez gospodynię na obiad. Część mięsa przerabia się na kiełbasę i szynkę (gr. „luza”), skóra i słonina są topione w garnku na smalec. Na ucztę, która teraz następuje, zaprasza się nie tylko uczestników świniobicia, ale także miejscowego księdza czy popa, innych mieszkańców i przyjaciół domu. Stoły z białymi obrusami wypełniają się świeżo przyrządzonym mięsem i pysznymi lokalnymi daniami, sałatką, serem z Tinos, oliwkami, serem „kopanisti” oraz miejscowym winem, czyniąc te chwile wyjątkowo miłymi. Często skrzypce i lutnia dopełniają celebrację
Platiá
Platiá znajduje się na trasie do Pyrgos, ma widok na górską część Tinos i morze Panormos. Kościół parafialny Urodzenia Matki Boskiej (gr. Jenethlia tis Theotoku) jest szczególnie cenny z powodu artystycznej dekoracji z marmuru. Ważny jest też pomnik ofiar Panormitów poległych w wojnach bałkańskich (1912-1913), dzieło wielkiego rzeźbiarza Michalisa Kouskourisa (wym. Kuskuris). Podstawa pomnika, która wspiera się na miejscowych kamieniach, stanowi kompozycję z flag, luf, dział i gałęzi laurowych, a na szczycie jest umieszczony piękny orzeł. We wsi jest muzeum sztuki sakralnej i tawerna.
Vernardados
Niedaleko od Pyrgos znajduje się wieś Vernardaros, zbudowana amfiteatralnie na stromym zboczu góry, ze starymi tradycyjnymi domami oraz źródłem. Główny kościół jest pod wezwaniem Św. Jana Ewangelisty (gr. Aghios Ioannis Theologos), posiada marmurowy ikonostas, gdzie widoczne są dwie ikony Nikosa Gaitisa, malarza, pisarza ikon i psalmisty, który pochodzi z tej wsi. W wąwozie poniżej wioski jest kaplica Św. Fanuriosa, gdzie na święto patrona gromadzą się ludzie z całej wyspy. Z Vernardaros pochodzą także Giannoulis Koulouris (wym. Janulis Kuluris), Manolis Voulgaris (wym. Wulgaris) i inni z jego rodziny – rzeźbiarze w marmurze, oraz Lili Berdé, tancerka Sceny Baletowej. Dawniej działała tu szkoła krawiecka, do której uczęszczały dziewczęta z Pyrgos.
Marlás
Zbudowana na wzgórzu z widokiem na Pyrgos. W tej malowniczej wsi króluje kościół parafialny Św. Dobroczyńców (gr. Aghion Anargyron), który wyróżnia się artystycznymi zdobieniami z marmuru. Nad głównym wejściem zostali wykuci w marmurze święci, pośrodku mający krzyż z wężem owiniętym wokół (symbol Asklepiosa), jedyny taki w Grecji. W bliskiej odległości od wsi został odkryty mykeński kopułowy grobowiec geometryczny, a klasztory Kira Xeni i Św. Tekli (gr. Aghia Thekla) znajdują się na uboczu, w ciszy i pięknie naturalnego magicznego krajobrazu. Dawniej w pobliżu działały warsztaty talku i krzemienia.
Mamados
To odległa wieś z widokiem na kanał Tinos-Andros. Ta mała osada z wyjątkowo czystym powietrzem dzięki wiatrom, które tu wieją, jest bardzo malownicza, z białymi domkami, ukwieconymi ogródkami i kamiennymi uliczkami. Bardzo aktywne jest stowarzyszenie Marlás-Mamados.
Ismaíl
Zrujnowana wioska blisko Marlás. Mieszkańcy wyjechali stąd i zamieszkali we wsiach Marlás i Mamados. Ostatni opuścił wieś w 1968 r. i od tej pory nikt tam nie mieszka.
Pyrgos
Największa wieś na Tinos i jedna z najstarszych, swoją nazwę zawdzięcza starej weneckiej wieży, która istniała w tym miejscu i jest wymieniana w dokumentach z XVI w. Otoczona jest górami, wyróżnia ją malowniczość i piękna architektura, zachowująca tradycyjne wzorce Tinos. Jest ojczyzną wielu artystó
w znanych na Tinos i w całej Grecji, jak Giannoulis Chalepás, Dimitris Filippotis, Nikiforos Litras i innych. Tradycja artystyczna jest widoczna w całej wsi, od architektury domów, przez marmurowe świetliki i futryny, różne dekoracje, aż po drogi, fontanny i wspaniałe kościoły. Miejscowi rzeźbiarze, korzystając z naturalnego bogactwa złoży białego i zielonego marmuru w okolicy, ozdobili wieś z dużą dbałością, tak że może być ona nazwana muzeum na świeżym powietrzu. Warto odwiedzić Muzeum Panormickich Artystów, domy Chalepasa i Litrasa, warsztaty miejscowych rzeźbiarzy, unikalny plac z wielką marmurową fontanną i rozłożystym platanem oraz zabytkowe kościoły Św. Mikołaja (gr. Aghios Nikolaos) i Św. Dymitra (g
r. Aghios Dimitrios) 
z pięknym wystrojem. Wyjątkowo interesujący jest też cmentarz z wspaniałymi marmurowymi nagrobkami, dziełami wielkich artystów, a także Szkoła Sztuk Pięknych, jedyna w Grecji z ulokowanym obok Muzeum Sztuki Marmuru. Pyrgos, mimo że oddalony, oferuje wszystkie wygody i nie ustępuje w niczym stolicy. Tradycyjne kafeniony znajdujące się na głównym placu i w całej wiosce, piekarnia i dużo innych sklepów czynią wieś idealnym celem odwiedzin dla turystów na Tinos.
GIANNOULIS CHALEPAS (wym. Janulis Chalepás)
Giannoulis Chalepás należy do czołowych rzeźbiarzy nowoczesnej sztuki greckiej. Należy do nurtu klasycystycznego, chociaż geometryczność prac odnosi się do modernizmu. Ekspresja twarzy i ciał, czy to Satyra, czy Medei, czy Uśpionej, jest niesamowita, urzeka każdego odbiorcę i stawia Chalepasa na równi z Rodinem.
NIKIFOROS LITRAS
Urodził się w Pyrgos w 1839 r., za ojca mając wybornego rzeźbiarza w marmurze. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Rzym
JANNIS GAITIS |
stypendium Świętej Fundacji Zwiastowania na Tinos do Monachium. Gdy wrócił do Aten, wynajął mały sklep na parterze i otworzył pracownię. Tam stworzył dzieło „Satyr igrający z Erosem” i zaczął pracę nad słynną rzeźbą „Uśpiona”, która znajduje się na I Cmentarzu Ateńskim. W 1878 przeżył załamanie nerwowe i w rezultacie zniszczył wiele swoich dzieł, wielokrotnie próbował popełnić samobójstwo. Tak kończy się pierwszy okres twórczości, najważniejszy i najbardziej twórczy. Następnie, po konsultacjach ze specjalistami z Gr
ecji i z zagranicy, rodzina zdecydowała, aby zamknąć artystę w szpitalu psychiatrycznym na Korfu, gdzie podczas pobytu lekarze i strażnicy zabraniali mu szkicować i tworzyć, niszczyli też to, co udało mu się stworzyć. To samo ma miejsce, gdy przenosi się do swojego domu na Tinos, pod surowym nadzorem matki, która zabrania wszelkich kontaktów ze sztuką, nawet szkiców węglem czy lepienia z gliny. Po jej śmierci w 1916 r., uciąwszy całkowicie kontakt ze sztuką, artysta zajmuje się wypasem owiec i wszyscy uważają go za szalonego. Mimo to znajduje siłę i tworzy dzieła z gliny. Dzięki rozgłosowi, który podnoszą różni krytycy sztuki na temat jego zniknięcia z Państwa, wychodzi z ukrycia, a Akademia Sztuki nagradza go w 1927 Orderem Sztuk. W 1930 r. kończy się drugi okres twórczości, który odzwierciedla złą kondycję psychiczną. Ostatnie lata życia spędza znów pracując w domu, który dostał od wnuczki, przy drodze Dafnomili w Atenach, aż do śmierci w 1938. Dzieła trzeciego okresu są najsłabszymi z jego twórczości.
zachwyciły profesorów i zaproponowano mu posadę wykładowcy na Akademii, ale nie przyjął jej i wrócił do Grecji. W 1866 r. został profesorem w ateńskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie wykładał przez 38 lat, aż do śmierci w 1904 r. Był uwielbiany pr
zez studentów ze względu na łagodne i spokojne usposobienie. Ceniono go w Grecji i poza nią. Litras był wspaniałym portrecistą ateńskich wyższych sfer, a dzięki przenikliwości psychologicznej, umiał podkreślić cechy osobowości portretowanej osoby. Dwie podróże na Wschód, wraz z przyjacielem Nikosem Gizisem, wzbogaciły tematykę prac o elementy egzotyczne. Do najważniejszych dzieł należą „Kolęda” i „Kąpiel”.
ie, gdzie zachwycił profesorów i został wyróżniony. Po powrocie do Aten otworzył warsztat rzeźby w marmurze, gdzie tworzył wspaniałe dzieła, które zdobią dziś Ateny i inne miasta Grecji. Należy do nich m.in. „Drwal” w Zappio. W jego pracowni ćwiczyli absolwenci Politechniki, jednak dopiero po śmierci w 1919 r. Państwo oddało mu honor, przyznając Nagrodę Literatury i Sztuki.
Urodzony w 1923 r. w Atenach, ale rodem z Pyrgos, Jannis Gaitis studiował w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem profesorów Konstantinosa Parthenisa i Ioannisa Filippotisa, następnie w Paryżu, gdzie zetknął się z najważniejszymi nurtami XX w. Okres 1944-84, kiedy zmarł, był bardzo twórczy, stworzył bowiem ponad 4000 dzieł i brał udział w wielu wystawach. Jego „Ludziki”, w charakterystycznym stroju w paski, pojawiają się w latach 60. i stają się znakiem rozpoznawczym artysty. Malarz był znany zagranicą, a jego dzieła są rozproszone po całym świecie, kopię jednego z nich możemy zobaczyć w ateńskim metrze, na stacji Larisy.SZKOŁA SZTUK PIĘKNYCH Została założona w połowie ubiegłego wieku w Pyrgos, ojczyźnie wielu sławnych artystów, mając na celu szkolenie studentów w zakresie rzeźby w marmurze. Absolwenci mają możliwość kontynuowania studiów w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Atenach, zaś dwóch studentów z najlepszymi wynikami może dostać się do niej bez egzaminów. Jedyna w swoim
|
rodzaju Szkoła przyciąga studentów z całej Grecji. Nauka trwa 3 lata, a przedmioty wykładowe to rzeźba, malarstwo, rzeźba w marmurze, szkic, historia sztuki i wystawiennictwo. Absolwenci mogą pracować jako wolni twórcy w swoich pracowniach lub podejmować prace zlecone na stanowiskach archeologicznych. Panhelleńska Święta Fundacja Matki Boskiej na Tinos (P.I.I.E.T.) odgrywała i nadal odgrywa decydującą rolę od założenia szkoły aż do dziś, zapewniając środki i wspierając studentów darmowym wyżywieniem. Szkołę wspiera też Braterstwo Tinejczyków w Atenach i Gmina Tinos. Z początku podlegała pod Ministerstwo Edukacji i Wyznań, obecnie pod Ministerstwo Kultury, które przeznacza na nią coroczne dotacje.
Pánormos
Osada Pánormos to port Pyrgos, zbudowany w naturalnej zatoce koło jeziorka, znajduje się w północnej części Tinos. Z wysepką Planitis w środku, stanowi jeden z większych portów wyspy w minionych wiekach, o czym świadczy zresztą opuszczona latarnia na Planitis. W porcie Pánormos był punkt tranzytowy handlu Exo Meriá, a dziś cumują tu łódki, jachty i statki wycieczkowe. Jest to ulubione miejsce odwiedzających Tinos, jak też tubylców, ponieważ łączy piękne, malownicze plaże na lewo i prawo od portu (Aghia Thalassa, Kavalourko, Rochari) oraz urocze kafeniony i tawerny morskie, które oferują świeże ryby – dlatego jest to najbardziej turystyczna z osad Tinos.
