NAZWA TINOS

Przypuszcza się, iż nazwa Tinos wywodzi się od pierwszego mieszkańca wyspy - Tinosa, który jako hegemon grupy Jonów z Karii w Azji Mniejszej osiedlił się na wyspie w epoce prehistorycznej. Z kolei lokalna tradycja przypisuje pochodzenie nazwy imieniu księżniczki Tino. Jeszcze inna teoria sugeruje, iż nazwa pochodzi od fenickiego słowa „tannoth” oznaczającego węża. Arystoteles nazywa wyspę „Ofiusa”, co z kolei oznacza, że była bogata w wodę i węże (starogreckie i nowogreckie „fidia” – węże), od których ją uwolnił, jak wierzyli starożytni, Posejdon – patron wyspy, wysyłając stado bocianów, aby wytępiły gady. Funkcjonowała również nazwa „Idrusa” (starogr. „hydor”, nowogr. „idor” - woda) z powodu bogatych zasobów wodnych, z kolei Arystofanes posługuje się nazwą „Skordoforos”, ponieważ wyspa produkowała smaczny czosnek (starogr. i nowogr. „skordos” – czosnek).

Zgodnie z nowszymi badaniami nazwa „Ofiusa” została błędnie zinterpretowana, skoro „fides” lub „efides” to gatunek cedru, w który obfitowała wyspa (dziś spotkać go możemy tylko w rejonie Panormos), a nie węże – „fidia”. Teorię tę wspiera fakt szczególnej pozycji wyżej wymienionego gatunku cedru w życiu mieszkańców wyspy Tinos - jest on w powszechnym użyciu w budownictwie domów i stajni ze wzgędu na swoją trwałość.

MITOLOGIA

Najwyższy punkt Tinos, szczyt Tsikniás (714 m n.p.m.), łączy się nieodzownie z mitologią wyspy. W czasach prehistorycznych Tsikniás nazywał się Gyrai (wym. Jirai) Petrai lub Gyros (wym. Jiros), co zawdzięcza Jireom, jednemu z dwunastu plemion Tinos osiadłych na południe od szczytu. Według Apolodora, po wyprawie Argonautów ich łódź Argo zakotwiczyła w pobliżu wyspy, a dwóch synów boga wiatru północnego Boreasza (nowogr. Woriás) i królewny ateńskiej Oreíthyi (wym. Orejtyji), Zetes (wym. Zitis) i Kalais, schronili się w górach. Rozwścieczony Herakles (nowogr. Iraklís), ponieważ Boreasz swoim podmuchem utopił jego przyjaciela Hylasa (nowogr. Ilasa), doścignąwszy Boreadów, zabił ich i pochował osobno w górach. Na ich grobach Herakles postawił dwa słupy, z których jeden zawsze kiwał się, gdy wiał wiatr północny. Boreasz, dowiedziawszy się o śmierci synów, popadł w żałobę i z gniewu pozostawił nad wyspą hulające wolno wiatry, które wieją do dziś.

Kolejny mit związany z wyspą opiera się na homeryckich eposach. Homer opisuje w „Odysei”, że Ajas z Lokrydy podczas powrotu spod Troi rozbił się u wybrzeży Tinos, gdzie na szczycie Tsikniás zabił go Posejdon, bowiem heros dopuścił się grzechu pychy wobec boga. Inne starożytne źródła donoszą, że w tym samym rejonie cześć oddawano bogu Eolowi lub Boreaszowi, a wierni w miejscu kultu wznieśli świątynię. Mówi się też, że nazwa szczytu Tsikniás wywodzi się od zapachu palonych na cześć bogów zwierząt ofiarnych („tsikna” - zapach palonego mięsiwa). Tę tezę potwierdzają liczne odnalezione tu naczynia ceramiczne.

Szczyt Tsikniás jest tak ściśle powiązany z Boreaszem i Eolem, że zawsze tonie w chmurach i kryje się we mgle.

ZARYS HISTORYCZNY

Wyspa Tinos, jak poświadczają znaleziska archeologiczne, zamieszkiwana jest od czasów prehistorycznych i należy do wysp greckich, na których osadnictwo istniało nieprzerwanie. Za pierwszych mieszkańców wyspy uważa się Karów i Lelegów, którzy przywędrowali tu z Azji Mniejszej.

Najstarsze osiedle na wyspie znajduje się w rejonie Vryókastro (wym. Wriókastro), inaczej Vrékastro (wym. Wrékastro). Znalezione w okolicy skorupy poświadczają, że teren ten był zamieszkały już w epoce brązu lub podczas okresu wczesnej kultury cykladzkiej (3000-2300 p.n.e.), samo osiedle zostało ufortyfikowane w środkowej epoce brązu lub w środkowym okresie kultury cykladzkiej (3000-1600 p.n.e.). Ogólnie zaobserwowaną tendencją dla tego okresu jest osadnictwo w miejscach strategicznych, jak Vryókastro.

Jak poświadcza grobowiec kopułowy w Agia Thekla (wym. Aghia Thekla), niedaleko wioski Pyrgos, datowany na XIII w. p.n.e., historia wyspy wkracza w epokę mykeńską. W okresie tzw. wieków ciemnych (XII-X w. p.n.e.) z powodu najazdów ludów morskich na terenie całego basenu Morza Śródziemnego następuje przeniesienie osiedli z terenów przybrzeżnych w głąb lądu, na tereny o naturalnym położeniu strategicznym. Na ten okres datuje się pochodzenie Muru Cyklopów w Xómpourgo (wym. Ksómburgo). Na okres geometryczny datuje się również osiedle w pobliżu wioski Kardianí, w którym odkryte przedmioty i grobowce (IX-VIII w. p.n.e.) tworzą „geometryczne nekropolis”. W początkowym okresie archaicznym (VII w. p.n.e.) centrum wyspy przenosi się do Xómpourgo. Z wykopalisk prowadzonych przez N. Kontoléona (wym. Kondoléon) w połowie minionego stulecia do najważniejszych znalezisk, które ujrzały światło dzienne, zalicza się Świątynię Wielkiej Bogini (zwanej później Demeter) oraz rzeźbione „pithosy” [przypis tłum.: ok. 2-metrowe kadzie w kształcie dzbanów służące do przechowywania żywności] znajdujące się wewnątrz świątyni. Po tym burzliwym okresie w historii starożytnej, centrum Tinos, tak jak w przypadku większości rejonów basenu Morza Egejskiego, przenosi się z naturalnej fortecy Xómpourgo na teren otwarty w pobliżu morza.

W późniejszych wiekach okresu archaicznego (VI w. p.n.e.), jak również w okresie klasycznym, stolica wyspy zlokalizowana jest na terenie nizinnym w pobliżu morza, wokół dzisiejszej cerkwi Matki Boskiej w Chorze [przypis tłum.: stolica każdej wyspy to po grecku „chora”]. Do ważniejszych zabytków tego okresu zalicza się akwedukt Pizystratosa w rejonie Linopi, pochodzący z lat 549-542 p.n.e., który aż do 1934 r. dostarczał wodę do obecnej stolicy wyspy, jak również świątynię Posejdona i Amfitryty (IV w. p.n.e.) w rejonie Kionia, miejsce szczególnego kultu, ponieważ była to jedyna świątynia na terenie całego archipelagu Cyklad całkowicie poświęcona bogowi morza.

Starożytne źródła podają, że na Tinos do pewnego momentu Posejdon był czczony również jako lekarz/uzdrowiciel. Podczas wojen perskich (492-479 p.n.e.) Tinos została zajęta przez Persów, a jej mieszkańcy zmuszeni do wystawienia triery [przypis tłum.: starogrecka galera z trzema rzędami wioseł], którą dowodził Panajtio. I to właśnie była triera, która zmieniła obóz, aby ostrzec Greków w momencie, gdy rozważali wypłynięcie z zatoki u wybrzeży Salaminy, że zostali otoczeni przez perską flotę i muszą stoczyć bitwę morską, aby otworzyć sobie drogę. Mieszkańcy Tinos wzięli również udział w bitwie pod Platejami (479 r. p.n.e.), za co ich imię zostało zapisane na Delfickim Trójnogu. Po wojnach perskich Tinos dostała się pod wpływy Aten. Później wyspę podbili Spartanie, a następnie podzieliła losy innych wysp dostając się pod władzę Filipa Macedońskiego (338 r. p.n.e.). Po śmierci Aleksandra Wielkiego panowanie nad wyspą objęli Antygon, a później Ptolemeusz, król Egiptu. Po 300 r.p.n.e. Tinos była wolna, a w 270 r. p.n.e. nazwana została Świętą Wyspą.

W 146 r. p.n.e. Tinos została podbita przez Rzymian i stała się częścią prowincji Azji Mniejszej. Jednakże cieszyła się autonomią i wolnością aż do połowy II w. p.n.e., kiedy osłabło piractwo i wyprawy rabunkowe. W okresie Bizancjum Tinos popadła w zapomnienie znosząc ciągłe ataki Arabów, Gotów i innych plemion, ale także cierpiąc z powodu trzęsień ziemi i klęsk głodu (jedna z nich trwała aż 52 lata i zdziesiątkowała mieszkańców wyspy). Podczas IV wyprawy krzyżowej i spustoszenia Konstantynopola (1204 r.) Tinos przeżyła „ciężkie czasy”. W łupie Wenecjan znalazła się także Tinos i tak w 1207 r. bracia Andrzej i Jeremiasz Ghizis objęli w zarząd wyspy Tinos i Mykonos, które utrzymały się pod panowaniem rodziny do 1390 r. Bracia ze względów bezpieczeństwa rozkazali ufortyfikować Xómpourgo, tworząc warownię, w której mogli się schronić mieszkańcy w razie napadu.

Tinos to jedyna wyspa archipelagu Cyklad, której nie podbili Turcy. Wdarli się na wyspę w 1715 r., ale ich pobyt trwał bardzo krótko. W tym okresie opuszczono fortecę Xómpourgo, przenosząc stolicę do dzisiejszej Chory. Następnie wyspa przeszła we władanie Rosjan (1771-1775), a 31 marca 1821 r. Jorgos Palamaris zawiesił w Pyrgos grecką flagę powstańczą i 20 kwietnia zbuntowała się Chora. Punktem zwrotnym w historii Tinos i powstania narodowo-wyzwoleńczego było znalezienie ikony Zwiastowania Matki Boskiej 30 stycznia 1823 r. Wydarzenie to łączono z faktem błogosławieństwa greckiego zrywu niepodległościowego i broni. Po odzyskaniu niepodległości wyspa rozkwitła w wielu dziedzinach, a zwłaszcza pod względem sztuk pięknych i kultury. Nie jest bowiem dziełem przypadku, że w tym okresie Tinos wydaje na świat wielkie osobowości. Jednocześnie bierze czynny udział w historycznych zmaganiach narodu greckiego, oferując schronienie uciekinierom i mając swój udział w narodowym ruchu oporu wobec okupacji hitlerowskiej.

STAROŻYTNE MONETY TINOS

Zainteresowanie wzbudzają starożytne monety odnalezione na Tinos, ponieważ wybito na nich znamienne momenty historii wyspy. Charakterystyczna moneta, która była też najbardziej rozpowszechniona, przedstawia z jednej strony boga morza Posejdona, a z drugiej wybita jest triera, będąca także symbolem boga morza, w otoczeniu delfinów. Możemy z tego wysnuć wniosek, że również za pomocą tej monety Tinos pokazywała swoją żeglarską potęgę. Inne monety przedstawiają boga Bachusa (Dionizosa) trzymającego winogrona i tyrs [przypis tłum.: symboliczna laska uchodząca za symbol płodności] lub Zeusa- Ammona i kiście winogron, które symbolizowały bogatą produkcję wina na wyspie.

WAŻNE DATY W HISTORII WYSPY

480 r. p.n.e.

Podczas wojen perskich (492-479 p.n.e.) Tinos zostaje podbita przez Persów. Jednak Panajtios zmienia obóz, łączy się z Grekami i przekazuje informacje o planach i rozmieszczeniu perskiej floty. Śmiały czyn mieszkańców wyspy przyczynia się do zwycięstwa Greków w bitwie morskiej u wybrzeży Salaminy. Triera Panajtiosa to dzisiaj symbol gminy Tinos.

Bitwa pod Platejami (479 r. p.n.e.)

W zwycięskiej bitwie Greków przeciwko Persom udział wzięli także mieszkańcy Tinos, a w uznaniu tego ich imię znalazło się na wotywnym delfickim trójnogu.

IV w. p.n.e.

Tinos przechodzi na chrześcijaństwo i porzucony zostaje kult dwunastu starożytnych bogów greckich. Wraz z porzuceniem kultu, po wielu wiekach, opuszczona zostaje świątynia Posejdona i Amfitryty w Kionia.

Okres bizantyjski

Tinos należy do „temu Grecji” [przypis tłum. „tem” – jednostka administracyjna w Bizancjum, która zastąpiła prowincję] i staje się terenem niezliczonych najazdów Saracenów i innych ludów.

1207 r.

Tinos przechodzi pod panowanie Wenecjan, początkowo jako zdobycz rodziny Ghizis (1207-1390), a następnie aż do 1715 r. znajduje się pod bezpośrednim panowaniem Demokracji Świętego Marka. Wielowiekowa obecność Wenecjan i specyficzne stosunki pomiędzy nimi a mieszkańcami wyspy odegrały znaczącą rolę w ukształtowaniu się charakteru wyspy. W ten oto sposób Tinos stała się schronieniem dla uciekinierów z innych greckich rejonów, oferując im bezpieczne warunki życia. Wenecjanie mieli również wpływ na życie społeczne wyspy, tworząc specyficzny system feudalny, a także wpływając na sytuację kulturowo-religijną za pomocą doktryny katolickiej.

1538 r.

Tinos zostaje ograbiona przez legendarnego pirata Chajredina Barbarossę (Rudobrodego).

5 czerwca 1715 r.

Turcy, po 11 latach nieudanych prób i przy porozumieniu z Wenecjanami, obejmują panowanie nad wyspą, jednym z ostatnich niezniewolonych miejsc w Grecji. Jednak ich obecność będzie iluzoryczna. Tym sposobem mieszkańcy Tinos wykorzystają sprzyjające im okoliczności. Wprowadza się samorząd i wyspa rozkwita ekonomicznie pod wpływem rozwoju handlu tranzytowego i rzemiosła. W dziedzinie rzeźby w marmurze wyspa staje się największym centrum w Grecji, z rodzinami, które przekazują tę sztukę z pokolenia na pokolenie i prezentują w całym greckim świecie, od Azji Mniejszej po Bałkany. W tym samym okresie zachowały się lokalne tradycje wyspiarskie, kontynuowano działalność szkół i politykę nieopodatkowywania mieszkańców.

Lata 1771-1774

Krótki okres panowania rosyjskiego nad wyspą Tinos podczas powstania braci Orłow.

31 marca 1821 r.

Pyrgos, jako pierwsza miejscowość w archipelagu Cyklad, wywiesza flagę greckiego narodowo-wyzwoleńczego powstania w Exo Meriá (wym. Ekso Meriá). Stolica wyspy – Chora - podąża jej śladami 20 kwietnia, znaczny jest również wkład mieszkańców wyspy w walkach na lądzie i morzu.

30 stycznia 1823 r.

Po proroczym śnie mniszki Pelagii, w polu niedaleko Chory znaleziona zostaje ikona Zwiastowania Matki Boskiej. Wydarzenie to zostaje uznane za szczęśliwy znak dla powstania i sprawia, iż Tinos staje się największym centrum pielgrzymkowym Kościoła Prawosławnego w Grecji i w basenie Morza Egejskiego.

1895 r.

Na wyspie zostają zorganizowane „Tinia” będące prekursorem pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich w Atenach w 1896 roku.

15 sierpnia 1940 r.

Włosi torpedują krążownik pancerny greckiej marynarki „Elli” podczas obchodów święta Wniebowzięcia Maryi. Statek tonie, ale nie ma ofiar śmiertelnych pośród tysięcy pielgrzymów, którzy znajdowali się na nadbrzeżu. Wydarzenie uznane zostało za cud Matki Boskiej i dodawało otuchy Grekom podczas wojny, która nastąpiła.

IGRZYSKA SPORTOWE „TINIA” W ROKU 1895

Igrzyska „Tinia” zostały zorganizowane na Tinos podczas 3-dniowego weekendu z okazji 15 sierpnia w 1895 r. i stanowiły zwiastun nowożytnych igrzysk olimpijskich, które odbyły się w Atenach w 1896 r., wiele stuleci po ich zniesieniu w IV w. p.n.e. „Tinia” odzwierciedlały greckiego ducha, bowiem igrzyska połączone zostały z religijnymi obrzędami, jak miało to miejsce w starożytności. Z inicjatywą organizacji igrzysk wystąpił mieszkaniec Tinos – Ksenofón Sochos, sportowiec i prawnik, który zwrócił się o wsparcie do Powszechnego Greckiego Związku Sportowców, ale go nie otrzymał. Pomógł natomiast Narodowy Związek Sportowców i tym sposobem wspólnymi siłami udało się pomysł wcielić w życie. Jak wielką siłą i chwałą cieszyła się Łaskawa w wyzwolonej i niewyzwolonej jeszcze Grecji w owym czasie, pokazały tłumy pielgrzymów i podróżników, którzy przybyli na Tinos. Jak wielką wagę przywiązywano do igrzysk, świadczy darowizna Panhelleńskiej Świętej Fundacji Zwiastowania na Tinos, w wysokości astronomicznej jak na owe czasy kwoty 2000 drachm!

Z igrzysk „Tinia” w 1895 r. zachowały się tylko dwa medale. Z jednej strony medalu wygrawerowana jest scena Zwiastowania Matki Boskiej, a z drugiej hoplita [przypis tłum.: w starożytnej Grecji ciężkozbrojny piechur walczący w szyku bojowym zwanym falangą] z tarczą, jednak bez włóczni; miało to symbolizować ducha pokoju, co miały propagować igrzyska.

Po 111 latach, w 2006 r., „Tinia” zostały przywrócone do życia w ich ojczyźnie, na wyspie Tinos. W tym ważnym sportowym wydarzeniu udział wzięli wszyscy oficjele wyspy, którzy jednocześnie podjęli się sponsoringu. Jak w 1895 r., organizacji podjął się Narodowy Związek Sportowy, którego członkowie wzięli również udział w igrzyskach. W związku z sukcesem, jakim okazały się igrzyska „Tinia”, zdecydowano o ich organizacji co 4 lata, na wzór igrzysk olimpijskich.